Davranışçılık akımının öncüsü kimdir?
Davranışçılık (behaviorism) akımının öncüsü John B. Watson’dır. Psikoloji tarihinde büyük bir kırılma yaratan bu akım, bilinç, duyum ve içebakış gibi öznel süreçleri reddederek sadece gözlemlenebilir davranışları incelemeyi savunur.
🧠 John B. Watson (1878–1958): Davranışçılığın Kurucusu
📌 Kimdir?
- Amerikalı bir psikologdur.
- 1913 yılında yazdığı “Psychology as the Behaviorist Views It” (Davranışçının Gözünden Psikoloji) başlıklı makalesiyle psikolojide devrim yapmıştır.
- Psikolojinin sadece gözlemlenebilen davranışlarla ilgilenmesi gerektiğini savunmuştur.
📢 Davranışçılık Nedir?
Davranışçılık, zihinsel süreçlerin gözlenemez olduğunu ileri sürerek psikolojiyi deneysel doğa bilimleri gibi ele almayı amaçlayan bir yaklaşımdır.
🧪 Temel İlkeleri:
- İçebakış (introspection) yöntemine karşıdır.
- Sadece gözlemlenebilir, ölçülebilir davranışlar bilimsel inceleme konusudur.
- Davranış, uyaran-tepki (stimulus-response) ilişkisiyle açıklanır.
- İnsan davranışı doğuştan çok, çevresel koşullarla biçimlenir (öğrenme temelli yaklaşımlar).
🧸 Ünlü Deney: Küçük Albert Deneyi (1920)
- Watson ve asistanı Rosalie Rayner, 11 aylık bir bebek olan Albert üzerinde klasik koşullanma yoluyla korku tepkisini incelemiştir.
- Başta hayvanlara karşı nötr olan Albert, beyaz fare gösterildiğinde arka planda yüksek ses çıkarılarak korkutulmuş, bu tekrarlandığında artık fareyi tek başına görünce bile korkar hâle gelmiştir.
- Bu deney, insan duygularının bile öğrenilmiş olabileceğini göstermesi açısından çığır açıcıdır.
🧱 Watson’un Psikolojiye Katkıları
- Psikolojiyi bilimsel ve deneysel zemine oturtmakta kararlıdır.
- Kişiliği, duyguları ve davranışları çevresel etmenlerin ürünü olarak açıklamıştır.
- “Bana rastgele on iki sağlıklı bebek verin, istediğim gibi eğiteyim” sözüyle çevresel öğrenmenin etkisini vurgulamıştır.
🔄 Watson’dan Sonra: Davranışçılığın Genişlemesi
Watson’un başlattığı bu yaklaşım daha sonra şu isimlerle gelişmiştir:
- B.F. Skinner → Edimsel Koşullanma (davranışın sonuçlarına göre şekillenmesi)
- Ivan Pavlov → Klasik Koşullanma (köpeklerle yaptığı deneylerle tanınır)
- Edward Thorndike → Etki yasası (davranışın pekiştirilmesi)
⚖️ Davranışçılığa Eleştiriler
- Zihinsel süreçleri tamamen dışlaması eleştirilmiştir.
- Duygular, düşünceler, hayal gücü gibi karmaşık psikolojik süreçleri açıklamakta yetersiz bulunur.
- Bu eleştirilerle birlikte 1950’lerden sonra bilişsel psikoloji doğmuş ve davranışçılığın sınırlarını genişletmiştir.
🎯 Özet:
| Özellik | Davranışçılık |
|---|---|
| Kurucusu | John B. Watson |
| Temel ilke | Gözlenebilir davranışların incelenmesi |
| Meşhur deney | Küçük Albert |
| Ana katkısı | Psikolojiyi deneysel bir bilim haline getirmek |
| En büyük etkisi | Öğrenme kuramlarının gelişmesi |