Avrupa?da devlet-ulus yaratmaya kalkanlar başaramayınca devlet yapılarını defalarca bakım ve onarıma aldılar, düzelttiler, ona yeni biçimler verdiler. Kimi bölgesel özerk yönetimlere, kimi federal yapıya yöneldi.
Avrupa?nın birçok devletinde bu gelişmeler 1940?lı yılların ikinci yarısından itibaren hız kazandı. Devletler merkezi yetkilerinin kimini bölgesel özerk birimlere devrettiler.
Bu değişimler dizisi kimi devlette 1960?larda, kiminde 1970?lerin sonunda ve özellikle 1980?lerde yeni boyutlar kazandı. Tarihi açıdan neredeyse her yirmi yılda devlet yapılarında reform yapıldı. Halkların istekleri kadar dünyadaki değişimler, toplumsal, bilhassa kültürel ve ekonomik ihtiyaçlar da bunu zorunlu kılıyordu.
O günlerden bugünlere devlet-ulusların çatırdağı artık bir devlet sırrı değil. Bunun sonucu kimi akıllı, öngörücü, tatsız ve belki dramatik olayları önlemeyi arzulayan yöneticiler devlet-uluslarının yerle yeksan olmasını önlemek için bizzat tedbir almayı tercih ettiler.
Devletlerin belli zaman dilimleri sonrasında tepeden tırnağa gözden geçirilmesi şart. Çünkü devletler bir süre sonra günün ihtiyaçlarına yanıt veremez, bizzat kendi kendilerine biçtikleri görevleri artık yerine getiremez olabiliyor. Yakın ve uzak tarih bunun birçok örnekleriyle doludur. Tarih hatta bu bağlamda çağına, gününe, zamanına ayak uyduramamış, yurttaşlarının arzularına kulaklarını tıkamış, yurttaşlarının arzularına zamanında ve gereken yanıtı verememiş ve bunların sonucunda tepetaklak olmuş veya tepetaklak edilmiş devletler çöplüğüdür biçiminde bile tanımlanabilir.
Geçen zaman yeni ihtiyaçlar yarattığı gibi, devlet-ulus türü devletlerin kendi kendilerine biçtiği kimi « görevlerinin » artık çağdışılaştığı, gerçekleştirilmesinin mümkün olmadığı da anlaşılıyor. Bu doğaldır. Doğal olmayan bunun farkına varılmaması veya farkedilmesine rağmen gerekli bakım ve onarımın zamanında gerçekleştirilmemesidir.
Çözüm ya tek başına aranır. Ya toplumun temsilcileriyle. Dünyada ve, bize yakın olması nedeniyle kötü örnekleri aynen alınan ve yıllar geçse bile değiştirilmeyen oysa iyi örnekleri maalesef görmemezlikten gelinen veya hiç bilinmeyen, Avrupa’da gidiş bu yöndedir.
Avrupa’da bugün devlet-ulus yapısı tümüyle terkedilmiştir, federal yapılı, yerinden yönetilen devlet yapıları benimsenmiştir. Avrupa’da çokdillilik, çokkültürlülük, çokrenklilik esastır.
Hızlı kalkınmak, büyümek, rekabet edebilmek, « kendi renklerini savunabilmek », çağın gereklerine yanıt vermek, işsizliğe çare bulmak, yatırımların ülkenin bütün bölgelerinde adil, dengeli ve eşit bir biçimde yapılabilmesini sağlamak, kültürel açıdan boşlukları doldurmak, gelişmek, gelirlerin ve zenginliklerin adil dağılımını garanti altına almak için reform gerekliydi. Ve her gerektiğinde de yapıldı. Bugün bizde de örnek alınması gereken noktalardan biri budur.
Devlet yapısındaki düzeltimlerle yetkiler merkezi devletle bölgesel karar mekanizmaları arasında paylaşıldı,paylaşılıyor. Bu bir süreçtir ve bu süreç devam edici niteliktedir. Örneğin Fransa Cumhuriyeti?nde merkezi devlet neredeyse her yıl kimi yeni yetkilerini daha bölge yönetimlerine devrediyor. Yeni yetkilerin devriyle birlikte bölgelerin artan yükünü hafifletmek için bölge bütçelerine katkı da yapılıyor.
Fransa?da ve diğerlerinde devletten ve bölgesel karar mekanizmalarından kim neyi daha iyi yapabilecekse o onunla görevlendiriliyor. Böylece yetkilerin kullanılmasında ve kararların uygulanmasında zaman kazanılıyor. Dahası kararların alınmasına katılanlar, bizzat kendileri için karar alınca onların gerçekleştirilmesi için canla başla çalışıyorlar. Bunu değişik devletlerin deneyimlerinden bilen başka devletler ve hükümetleri benzer yolu izlemekte geçikmiyorlar. Çünkü hükümet olmak icra etmektir. Boşuna hükümet için İcra Heyeti ismi kullanılmıyor(du). Hükümet yapmak için vardır. Yapamıyorsa yoktur.
Bu bize ders olur mu ? Devlet-Ulustan Federasyona isimli ve Kardelen Yayıncılık tarafından birkaç hafta önce okuyucuya sunulan kitapta bu soruya yanıt arıyorum. Bu yanıtı ararken devlet-ulusun tanımını yapıyor, devlet-ulus inşasındaki kimi sorunlara değinmek için Türkiye Cumhuriyeti devlet yapısını sorguluyor, devlet-ulus yaratılması için kullanılan yöntemleri eleştiriyor, Avrupa Birliği (AB) üyesi devletlerde federal veya özerk yönetimelere gidişin nedenlerini irdeliyorum. Bu son konuda örnek olarak İtalya Cumhuriyeti, Belçika Krallığı, İspanya Krallığı ve Fransa Cumhuriyet?ini alıyorum. Bu arada kendilerine özgü konumları sonucu Akdeniz Adaları?nı da özel olarak inceliyorum. Böylece devlet-ulus yapısının bittiği ve hele onu kopyalayarak alanlar için iflasın kapıya dayandığı sonucuna ulaşıyorum. Bundan sonrası meseleye meraklı olanlara ve uygulayıcılara kalıyor. Yapmak ve adil, eşit, kardeş, özgür bir dünya yaratmak. Veya yapmamak ve bunun sonucunda tepetaklak olmak. Başka yolu da kalmadı maalesef.
Yazan: M.Şehmus Güzel
“Devlet-Ulustan Federasyona” ya da Yerinden Yönetime – Müslüm Üzülmez
(http://www.uzulmez.info/muslum, e-posta: muslimce@yahoo.co.uk)
Türkiye’nin en önemli sorunlarının başında demokratikleşme gelir. “Devlet-ulus” üzerine kurulu yapının neden olduğu sorunlar ertelenip çözümlenmediği için birikip yığıldı. Şimdi hepsi bir bir baş ağrıtıyor, peş peşe gündeme geliyor: Kürt sorunu, Alevi sorunu, Ermeni sorunu, azınlıklar sorunu, Romanlar sorunu vs?
Bu sorunların içersinde en “ağır” ve “köşeli” olanı “Kürt Sorunu”dur. Çünkü Kürt sorunu tüm sorunların anasıdır. Ve ne hikmetse, sanki “sorunu” yaratan Kürtlermiş gibi, hep “Kürt Sorunu” deniliyor veya demekteyiz. Aslında “sorun” olan veya “sorunu” yaratan Kürtler değil, bu “sorunu” yaratanlar Kürtlerin doğuştan gelen haklarına “yasak” koyanlardır. İşin acı yanı, Kürtler “olayın” mağduru olmalarına karşın, “olayın” suçlusu gibi gösterilmekte ve çok kişi de buna gerçekten inanmaktadır. Doğrudur. Bir Kürt “meselesi” vardır. Ama dediğim gibi, bu “sorunu” Kürtler yaratmadı. Yıllardır, hem Kürtlerin varlığı ve hem de dilleri yok sayıldı. Varlıkları inkâr edildi. Görmemezlikten gelindi. Yetmezmiş gibi, baskı ve zulüm gördü. Binlerce insanımız öldü/öldürüldü, sakat kaldı, yerinden yurdundan oldu. Ekonomik kaynaklarımız boş yere heba edildi. Akıllara ziyan olaylar yaşandı.
Bugün gelinen aşamada, artık kimse “Kürt yok”, “Kürtçe denilen bir dil yok” demiyor veya diyemiyor. Ama iş doğuştan gelen haklarının tanınmasına veya verilmesine gelindiğinde, yine “su koyveriliyor”. Kürt meselesi, Kürtler muhatap alınmadan “çözülmek” isteniyor. Kürtler ise, “barış” diyor, “diyalog” diyor, “çözüm” diyor, ama muhatap bulamıyor. Ortada böylesine garip bir durum var. Muhataplar karşılıklı oturup sorunu veya meseleyi enine boyuna tartışmadan, görüşmeden, temel konularda mutabakata varılmadan bu sorun nasıl “çözülecek” doğrusu merak ediyorum?
Kürt meselesinin çözümü konusunda Amerika’yı yeniden keşfetmeye de gerek yok. Kendimize örnek aldığımız Batı ya da Avrupa Birliği’ne üye ülkeler bu sorunu nasıl “çözmüş”ler diye merak edip yaptıkları çalışmaları incelememiz halinde çok önemli ipuçlarını yakalayabiliriz. Çünkü Avrupa uzun bir süredir bu süreci yaşıyor.
Bu süreçle ilgili yapılan çalışmaları, yaşananları ve gelişmeleri iyi izlemememiz lazım. Süreci yakından takip edenlerden biri olan M. Şehmus Güzel’in yeni yayınlanan Devlet-Ulustan Federasyona (*) kitabı bu anlamda bence önemli. Kitap, akademik olmayan bir dille, sanki sohbet edercesine kaleme alınmış. Okunması ve anlaşılması kolay. Üzerinde durulması ve düşünülmesi gereken “şeyler” anlatılmakta:
“Çözüm ya tek başına aranır. Ya toplumla birlikte. Toplumun temsilcileriyle. Birincisindense ikincisi tercih edilir yoldur. Dünyada ve bize yakın olması nedeniyle kötü örnekleri aynen alınan, yıllar geçse bile değiştirilmeyen, iyi örnekleriyse maalesef görmemezlikten gelinen veya hiç bilinmeyen Avrupa’da gidiş bu yöndedir. Avrupa’da bugün devlet-ulus yapısı tümüyle terk edilmiştir, federal yapılı, yerinden yönetilen, çok özerklikli devlet yapıları benimsenmiştir. Evet, Avrupa’da çokdillilik, çokkültürlülük, çokrenklilik esastır.” (s. 11)
“Devlet-ulusların onsekizinci ve ondokuzuncu yüzyılda veya yirminci yüzyılın başındaki gibi sürgitmesinin mümkün olmadığını gören Avrupa devletlerinin kimi ‘akıllı’ yöneticileri ‘paçayı kurtarmak’ için devlet-ulus isimli merkezci, asimilasyonist, başa bela, dediğim dedik, kestiğim kestik, astığım astık, hotzotcu devlet yerine, yerinden yönetime, adem-i merkeziyete, desantralizasyona geçerek federal yapılanmaya doğru adımlar attılar. Kimi ismini söyleyerek, kimi söylemeyerek federal yapıyı seçti. Bugün Avrupa Birliği (AB) üyesi devletlerarasında açıkca ve ismi üstünde federal yapılı Almanya Federal Cumhuriyeti, Avusturya (Federal) Cumhuriyeti, İspanya Krallığı, Belçika Krallığı, İngiltere Krallığı örnekleri iyi biliniyor. Ama Fransa ve İtalya’daki ‘bölge’ sistemi de ismini söylemek istemeyen bir ademi merkeziyet biçimidir, yerinden yönetim düzenidir.” (s. 13)
“AB bünyesinde geçmişte devlet-ulus yapısını benimsemiş devletlerin tümü bugün federal yapılara geçmiş durumdalar. Dahası AB bizzat kendi düzenlemeleriyle, kendi tüzel kurallarıyla yerel yönetimlere daha çok ve daha geniş yetkiler tanınmasını öneriyor, devletlerin kimi yetkilerini yerel mekanizmalara bırakmasını istiyor. AB bizzat kendisi federal veya konfederal bir yapıya doğru ilerliyor. Evet, günümüzde AB’de tarihin yürüyüşü bu yöndedir.” (s. 16)
“Fransız usulü devlet-ulusu kopya eden bölgemizin, haklarına düşman devletlerin bu ‘kendi ulusunu’ inşa işine 1920’lerden, 1930’lardan sonra başlaması ve en çekilmez rejimleriyle halklarını, yani bizzat kendi yurttaşlarını, neredeyse bir yüzyıldır inim inim inletmelerine artık bir son verilmesi gerektiğine inanıyorum.” (s. 17)
“Avrupa’daki bütün devletleri devlet-ulus yapısına sahip sanmak cehalettir. AB üyelerinin tümünün öteden beri devlet-ulus modeline sahip olmadıklarını, olanların da bundan çıkmaya başladıklarını, bu çalışmada sergilemeye, anlatmaya çalışıyorum. AB bünyesinde ve bütün Avrupa’da bu alanda son elli veya altmış yılda bulunan çarelerden biri federal devlet yapısı oldu. Halklarını ve böylece coğrafyalarının bir parçasını da yitirmek istemeyen bütün devletlerin benimsediği akılcı yol budur. AB bünyesinde ve üye her devletin kendi sınırları içinde bu yönde çok açık bir gelişme yaşandı ve yaşanıyor. Devletler üstü düzeyde ise Avrupa Federasyonu veya Avrupa Konfederasyonu yaratılmak isteniyor: Resmi ismi belki Avrupa Birleşik Devletleri olacak/olabilir. AB ve AB üyesi devletler bünyesindeki gelişmelere benzer birçok örnek daha verilebilir. Bütün bu örnekler devlet-ulus yapısının tek devlet yapısı olmadığını, bu yapının neredeyse bütün devletlerce terk edildiğini ve federal yapılara gidildiğini, bunların hiçbir yerde bölünmeyle sonuçlanmadığını da eklemek olası.” (s. 25)
“12 Eylül 1980 askeri darbesinden günümüze otuz yıl geçti, bu otuz yılda toplumda korku belasını alt edenlerin sayısı da arttı. Onca yasaklamaya, gazete binalarının ve yayınevlerinin bombalanmalarına, cinayetlere rağmen bugün muhalif görsel ve yazınsal medya dev adımlarla ilerliyor. Karanlığın beli kırılıyor. İnternet siteleri aptal yasakları darmadağın ediyor. Haberler her türlü ağın deliklerinden geçiyor ve ulaşıyor her yere. Arapça, Ermenice, Fransızca, İngilizce, Kürtçe, Lazca dergi ve gazeteler, kitaplar yayınlanıyor. Umarım pek yakında diğer dillerden yayın organları da yerlerini alırlar. Tek dil yerine pek çok dil, tek ideal yerine birçok ideal, tek kültür yerine birçok kültür her zaman daha iyidir. Her zaman daha yararlıdır. Çokdillilik, çokkültürlülük korkunun yenilmesinin Türkçesidir. Evet çokluk tekliği yeniyor. “(s. 95-96)
“Bugünden bakılınca umutlu olmak için her şey hazır. Biz de hazırız barış içinde ve kardeşçe yaşamaya. Beşiklerimizin mezarlarımızdan daha çok olmasını arzuluyoruz çünkü.” (s. 93)
***
Kısacası, Devlet-Ulustan Federasyona kitabında Avrupa’da devlet-ulusların neden, niçin ve nasıl federasyon tipi yapılanmalara evirildikleri, yerinden yönetimlere geçtikleri İtalya Cumhuriyeti, Belçika Krallığı, İspanya Krallığı, Fransa Cumhuriyeti, Kıbrıs ve Malta Cumhuriyetleri ele alınarak anlatılmakta. Güncel. Okumakta yarar var.
Kitabın Künyesi:
Devlet-Ulustan Federasyona,
Kardelen Yayıncılık,
İstanbul, 2010,
101 Sayfa