Hasedi Anlamak; Bazı Psikanalistlerin Görüşleri

Erdoğan Çalak’ın İçimizdeki Magma: Haset kitabında, haset duygusunu ve insan psikolojisini anlamak için çeşitli psikanalitik teorisyenlerden ve yazarlardan alıntılar yapılıyor.

Çalak, bu yazarların fikirlerini kendi çerçevesine entegre ederek hasetin kökenini, gelişimini ve toplumsal etkilerini ele alıyor. Aşağıda, kitapta adı geçen yazarlar ve temel fikirleri özetlenmiştir:

1. Melanie Klein

• Kimdir: Melanie Klein, psikanalizin nesne ilişkileri teorisinin öncülerinden biridir. Çocuk psikanalizinde önemli katkılarıyla tanınır ve haset (envy) kavramını derinlemesine incelemiştir.
• Fikirleri:
  • Haset ve Şükran: Klein, hasedi bebeklikte annenin memesine (birincil nesne) duyulan özlem ve öfke olarak tanımlar. Bebek, annenin sevgisini veya beslenmesini paylaşmak zorunda kaldığında haset geliştirir. Bu duygu, şükran (gratitude) duygusunun gelişimini engeller; çünkü haset, nesneyi “yoksullaştırır” ve bozar.
  • Yıkıcı Potansiyel: Klein’a göre, hasetli bir bebek, annenin iyiliklerini yok etme eğilimindedir. Bu, kişinin sevgi ilişkilerini zedeleyebilir ve psikolojik gelişimi sekteye uğratabilir.
  • Alıntılar: Çalak, Klein’ın Chaucer’den yaptığı “Haset, her türlü erdeme karşı günah işler” ve Crabb’dan “Hasetli kişi, başkalarının mutluluğundan rahatsız olur” gibi alıntıları kullanarak hasetin olumsuzluğunu vurgular. Klein, aşırı hasedin yapısal bir özellik olduğunu ve tedaviyi zorlaştırdığını savunur.
• Çalak’ın Kullanımı: Çalak, Klein’ın haset teorisini bebeklikteki bağlanma süreçleriyle birleştirerek, annenin rolünün hasetin şekillenmesinde kritik olduğunu öne sürer.

2. Sigmund Freud

• Kimdir: Psikanalizin kurucusu Freud, bilinçdışı süreçleri ve cinsel dürtülerin insan gelişimindeki rolünü incelemiştir.
• Fikirleri:
  • Totem ve Tabu: Çalak, Freud’un “Totem ve Tabu” kitabındaki klan şefinin oğulları tarafından öldürülüp yenmesi hikayesini hasetin bir örneği olarak kullanır. Bu, hasetin hem yok etme hem de benzemeye çalışma isteğini yansıtır.
  • Ödipal Dönem: Freud’un ödipal kompleks teorisi, çocukta ebeveyne duyulan çekim ve rekabeti içerir. Çalak, bu dönemi sevme kapasitesinin geliştiği bir aşama olarak görür ve hasetin ödipal öncesi narsisistik bir enerji olduğunu belirtir.
• Çalak’ın Kullanımı: Freud’un ilkel insan topluluklarındaki haset örnekleri, Çalak’ın hasetin evrensel ve köklü bir duygu olduğunu savunan argümanını destekler. Ayrıca, ödipal döneme atıfla sevgi ve haset arasındaki ilişkiyi açıklar.

3. Donald W. Winnicott

• Kimdir: Nesne ilişkileri teorisine katkıda bulunan bir İngiliz pediatrist ve psikanalisttir. Bebek-anne ilişkisi ve oyun kavramı üzerine çalışmıştır.
• Fikirleri:
  • Oyun Alanı: Winnicott, çocuğun anneden bağımsız bir zihinsel alan (oyun alanı) geliştirmesini, sağlıklı ruhsal gelişim için önemli görür. Bu alan, haset enerjisinin dönüşümüne katkı sağlar.
  • İyi Yeterli Anne: Winnicott’un “good enough mother” (yeterince iyi anne) kavramı, annenin bebeğin ihtiyaçlarını karşılayarak hasetin ayrışmasına yardımcı olduğunu ifade eder.
• Çalak’ın Kullanımı: Çalak, Winnicott’un oyun alanı fikrini, hasetin olumlu bir şekilde kanalize edilerek çocuğun bağımsızlık geliştirmesine olanak tanıdığı bir alan olarak yorumlar. Annenin rolü, Çalak’ın ayrışma sürecine entegre edilir.

4. Wilfred Bion

• Kimdir: Grup dinamikleri ve psikanalitik düşünce üzerine çalışan bir psikanalisttir. Bebek-anne ilişkisindeki iletişim ve düşünce süreçlerine odaklanmıştır.
• Fikirleri:
  • Annenin Alfa İşlevi: Bion, annenin bebeğin ham duygularını (beta unsurlar) işleyerek anlamlı düşüncelere (alfa unsurlar) dönüştürdüğünü savunur. Bu, bebeğin ruhsal düzenini sağlar.
• Çalak’ın Kullanımı: Çalak, Bion’un bu kavramını “annenin ikinci dikkati” olarak yeniden adlandırır ve haset enerjisinin ayrışmasında annenin dönüştürücü rolünü vurgular. Bebeğin öfkesini sevgiyle dengeleyen bu işlev, hasetin azalmasını sağlar.

5. Marguerite Mahler

• Kimdir: Çocuk psikolojisi ve ayrışma-bireyleşme sürecine odaklanan bir psikanalisttir.
• Fikirleri:
  • Ayrışma-Bireyleşme: Mahler, bebeğin anneden fiziksel ve duygusal olarak ayrışarak kendi kimliğini oluşturduğunu belirtir. Bu süreç, hasetin yönetilmesiyle ilişkilidir.
• Çalak’ın Kullanımı: Çalak, Mahler’in teorisini, haset enerjisinin bebeklikten yetişkinliğe dönüşüm sürecinde bir çerçeve olarak kullanır. Anneden ayrışma, hasetin olumlu bir motivasyona dönüşebileceği bir aşamadır.

6. John Bowlby

• Kimdir: Bağlanma teorisinin kurucusu olan bir psikiyatristtir. Güvenli bağlanmanın çocuk gelişimi üzerindeki etkilerini incelemiştir.
• Fikirleri:
  • Güvenli Bağlanma: Bowlby, annenin tutarlı sevgisinin çocuğun güvenli bir bağlanma geliştirmesini sağladığını ve bu durumun haset gibi olumsuz duyguları azalttığını savunur.
• Çalak’ın Kullanımı: Çalak, Bowlby’nin bağlanma teorisini, haset enerjisinin anneden gelen pozitif enerjiyle dönüşümüne bağlar. Güvenli bağlanma, hasetin yıkıcı etkisini azaltır.

7. George Bataille

• Kimdir: Fransız filozof ve yazar, içsel deneyim ve mistisizm üzerine eserler vermiştir.
• Fikirleri:
  • İç Deneyim: Bataille, insanın ruhsal arayışını ve bütünlük hissini ele alır. Çalak, bu fikri anne karnındaki huzurlu durumla bağdaştırır.
• Çalak’ın Kullanımı: Çalak, Bataille’ın mistik deneyim kavramını, hasetin zıttı olarak “Bölünmez Bütünlük” hissine bağlar. Bu, hasetten kurtulmanın olgun bir aşamasıdır.

8. Alessandra Piontelli

• Kimdir: Çocuk gelişimi ve fetüs psikolojisi üzerine çalışan bir psikanalisttir. İkizler ve anne karnındaki davranışlar üzerine araştırmalarıyla tanınır.
• Fikirleri:
  • Fetüs Davranışları: Piontelli, anne karnındaki bebeğin karakter özelliklerinin doğuştan geldiğini ve doğumla birlikte değiştiğini gözlemler.
• Çalak’ın Kullanımı: Çalak, Piontelli’nin bulgularını, haset enerjisinin doğuştan var olduğunu ve doğum travmasının bu enerjiyi harekete geçirdiğini desteklemek için kullanır.

Genel Değerlendirme

Çalak, bu yazarların teorilerini birleştirerek haseti çok boyutlu bir şekilde ele alır:

• Bebeklik ve Bağlanma: Klein, Winnicott, Bion ve Bowlby’nin fikirleri, hasetin bebeklikteki kökenini ve annenin dönüştürücü rolünü açıklar.
• Gelişim ve Toplum: Freud ve Mahler, hasetin bireysel gelişimdeki evrimini; Bataille ve Piontelli ise ruhsal ve biyolojik temellerini sunar.
• Modern Bağlam: Çalak, bu teorileri günümüz kapitalist toplumunun haseti artıran etkileriyle birleştirerek, bireysel ve toplumsal bir analiz sunar.