Sabahattin Ali 1945 yılında konservatuvardaki görevinden ayrıldı, bakanlık emrine alındı. Bu sırada Cami Baykurt ile 1 Aralık 1945’te Yeni Dünya gazetesini çıkarmaya başladılar.
Aziz Nesin o sırada Tan gazetesinde fıkra yazıyordu. Gazetenin basıldığı Tan Matbaası 4 Aralık 1945 günü büyük bir saldırıya uğradı; bu yüzden Yeni Dünya ve Tan yayınına son vermek zorunda kaldı. Böylece Sabahattin Ali ve Aziz Nesin ortada kaldılar. Aynı günlerde Rıfat Ilgaz hapishaneden çıkmış, sanatoryumdan taburcu edilmişti. Olaylar, bu üçlünün şurada burada ama genellikle Esat Adil Müstecaplı’ nın 1 evinde buluşmalarını doğuruyordu.
Buluşmalardaki konuşmalar sonucunda önce Gün dergisini, ardından Temmuz 1946’da Gerçek gazetesini çıkarmaya başladılar. 2 Günlük olan gazete 25 sayı çıkabildi. Celal Bayar’ın İzmir’deki seçim konuşmasını yayımladıkları için sıkıyönetim komutanlığınca kapatıldı.
Üçlünün yılması olası değildi. Son olaydan sonra vardıkları sonuç Markopaşa adında bir mizah gazetesi çıkarmaktı.4 Bu kararın başlangıcı, Markopaşa düşüncesinin ortaya atılışı konusundaki yorumlar özde bir, ayrımıda farklılıklar taşımaktadır. Markopaşa düşüncesinin ortaya çıkışı konusunda Aziz Nesin şunları söylüyor:
… Gerçek kapandıktan sonra işsiz kaldım. ( … ) Esat Adil’ e haftalık bir mizah gazetesi çıkarmayı teklif ettim. ( … ) Parti bu parayı sağlayacak, ben emeğime karşılık ayda yüz lira alacaktım. Karın üst tarafı da partiye kalacaktı. Parti üyeleri, imkanları kadar beşer, onar lira vererek gazetenin sermayesine ortak olacaklardı. ( … ) Partili arkadaşlar zaten az gelirli işçiler olduklarından bu iki ayda ancak iki yüz altmış lira toplanabilmiştir. Gazeteye, halk kitlesi tarafından benimsenmiş ve tutulmuş bir isim bulmak gerekiyordu. Gerçek gazetesinde yazdığım fıkralardan birinin başlığı “Markopaşa’ya Şikayet” idi. İşte bu fıkranın hatırasıyla “Markopaşa” ismini teklif ettim. Birçok isimler arasında Partili arkadaşlar bu ismi uygun buldular. Bu sıralarda partiden istifa ederek ayrılmak zorunda kaldım. Gerek istifa edişim, gerek yedi yüz liranın bir araya getirilemeyişi yüzünden Markopaşa’yı çıkaramadım …
Rıfat Ilgaz’ ın anlattıklarına gelince:
… Biz partinin [Türkiye Sosyalist Partisi] lokaline gidip gelmeye başladık. ( … ) Kahveye, pastaneye gidecek paramız olmadığı için bu sefer Sosyalist Partinin lokaline gidip oturuyoruz. ( … ) Ne Aziz Nesin’de ne bende böyle kahve köşelerinde harcayacak para yok. ( … ) Parti lokaline gidip gelen işçi arkadaşlarımız da bizi habire sıkıştırıyorlar. “Bir mizah gazetesi çıkarın” diyorlar. ( … ) Biz konuşmalar sırasında soruyoruz onlara: “Ne çıkaralım?” “Mizah dergisi çıkarın.” “Adı ne olsun?” “Markopaşa olsun.” ( … ) Zeki usta, Rıza usta, Hüsamettin Özdoğu gibi işçi arkadaşlar. Konuşuyorlar, teklif ediyorlar, “para da toplayalım” [diyorlar]. Hatta duvara “Marko paşa siyasi mizah gazetesi yakında çıkıyor” diye yazılar asıldı, duyuru şeklinde. O günkü koşullara göre iyi sayılan bir para da toparlandı …
O sıralarda Sabahattin Ali, ailesinin oturduğu Ankara ile İstanbul arasında gidip gelmektedir. Esat Adil ile Türkiye Sosyalist Partisi’ni kurmuştur. Esat Adil’in evinde Rıfat Ilgaz ve Aziz Nesin ile bir araya gelmektedirler. Bu nedenle Markopaşa olayının gelişiminden Sabahattin Ali’nin de bilgisi olması kaçınılmazdır.
Markopaşa Gerçeği
Mehmet Saydur
Çınar Yayınları