Nöroçeşitlilik-Lite Ne Demektir ?
“Nöroçeşitlilik-lite” terimi, nöroçeşitlilik hareketinin kavramlarının ve dilinin, altında yatan patoloji paradigmasını ve mevcut siyasi düzeni temelden sorgulamadan benimsenmesini eleştirmek için nöroçeşitlilik aktivistleri tarafından kullanılmıştır.
Bu eleştiri, aşağıdaki noktaları vurgular:
- Yüzeysel Benimseme ve Gerçek Değişim Eksikliği: Nöroçeşitlilik-lite, psikiyatristlerin, psikologların ve politikacıların nöroçeşitlilik hareketinin sözcük dağarcığını benimsemesi, ancak uygulamalarında yüzeysel değişiklikler yaparken patoloji paradigmasının mantığını olduğu gibi bırakması durumunu ifade eder. Örneğin, otizm için hala yaygın olarak kullanılan Uygulamalı Davranış Analizi (ABA) gibi “dönüştürme terapileri”, otistik çocukları “normalleştirmeye” çalışan sistemik sorunları çözmekte yetersiz kalmaktadır, hatta nöroçeşitlilik savunucuları tarafından istismarcı ve bir tür dönüşüm terapisi olarak eleştirilmesine rağmen büyümeye devam etmektedir.
- İktidarın Devamı: Mevcut iktidar pozisyonlarına sahip olan “nöroçeşitlilik-lite” savunucularına genellikle en büyük platformlar verilir ve nöroçeşitlilik yaklaşımının örnekleri olarak konumlandırılırlar. Bu, aslında hâkim paradigmayı ve siyasi düzeni sorgulamadan bırakır.
- Sistemik Sorunların Devamlılığı: Haklar ve tanınma alanındaki kazanımlara rağmen, nörodiverjan bireylere karşı ayrımcılık yapan ve onları etkisizleştiren toplumsal güç mekanizması bozulmadan kalmıştır. Örneğin, Birleşik Krallık’taki hapishane mahkumlarının yaklaşık dörtte birinin hala ADHD’si olması; zihinsel engelli kişilerin eğitim ve barınmada rutin olarak ayrımcılığa uğraması; veya Danimarka’da otistik kişilerin genel nüfusa göre intihar etme olasılığının üç kat daha fazla olması gibi durumlar bunun göstergesidir.
- Ayrıcalıklı Bireylere Fayda Sağlama: Liberal reformizm, bazı nörodiverjan bireylere yardımcı olsa da, bu durum genellikle zaten beyaz, orta sınıf gibi diğer açılardan ayrıcalıklı olanlarla sınırlıdır. Çoklu marjinalize edilmiş nörodiverjan bireyler ise çeşitli ceza sistemlerinde, evsiz olarak veya başka dayanılmaz durumlarda kalmaya devam etmektedir.
- Kârdan Yararlanma: Son yıllarda, nöroçeşitlilik savunuculuğunun iş odaklı bir programa dönüştürüldüğü, nörodiverjan “güçlü yönlerin” veya “süper güçlerin” keşfedilip kapitalistler tarafından kâr amacıyla kullanıldığı “nöro-Thatcherizm” olarak adlandırılan bir yükseliş gözlemlenmektedir. Bu, hareketin özgürleştirici potansiyelini bastırmaktadır. Ayrıca, eşitlik, çeşitlilik ve kapsayıcılık (D&I) çalışmalarının çoğunun, nörodiverjan “güçlü yönleri” tanımaya odaklanarak daha fazla nörodiverjan kişiyi işe almayı hedeflemesi de bu duruma örnek teşkil eder. Bu tür bir yaklaşım, kapitalist mantıklarla uyumlu olup, nörodiverjan iş gücünden artı değer elde etmeye olanak tanır.
Özetle, “nöroçeşitlilik-lite” eleştirisi, nöroçeşitlilik kavramının temelini oluşturan toplumsal ve ekonomik sorunları derinlemesine ele almayıp, yalnızca yüzeysel değişikliklerle mevcut sistemin devamına hizmet ettiğini iddia etmektedir. Kitaba göre, gerçek bir nörodiverjan kurtuluş, daha derin yapısal ve anti-kapitalist değişiklikleri gerektirmektedir.
Kaynak : “Normallik İmparatorluğu” (Empire of Normality) Robert Chapman