Uygulamalı Davranış Analizi (ABA) ile DIR/Floortime: Otizmde Karşılaştırmalı Bir Analiz
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan bireylerin temel belirtilerini ele almada kullanılan iki önemli yaklaşım, Ivar Lovaas tarafından geliştirilen Uygulamalı Davranış Analizi (ABA) ve DIR/Floortime modelidir. Her iki yöntem, sosyal iletişim zorlukları, tekrarlayıcı davranışlar ve sınırlı ilgi alanları gibi otizm belirtilerine farklı yaklaşımlar sunar. Bu yazıda, iki yöntemin felsefeleri, uygulamaları ve etkileri karşılaştırılacaktır.
Felsefe ve Yaklaşım Farklılıkları
ABA, davranışçı öğrenme teorilerine dayanır ve davranışları sistematik şekilde analiz ederek istenen becerileri öğretmeyi hedefler. Yapılandırılmış bir yöntemle, ödüllendirme ve yönlendirme gibi teknikler kullanılır. Örneğin, bir çocuktan “topu göster” gibi bir talimatı yerine getirmesi istenir ve doğru yanıt ödüllendirilir. Buna karşılık, DIR/Floortime, Stanley Greenspan’in geliştirdiği gelişimsel ve ilişkisel bir modeldir. Çocuğun ilgi alanlarını takip ederek, oyun ve duygusal bağ kurma yoluyla sosyal becerileri geliştirir. Terapist, çocuğun liderliğini izler ve etkileşimi doğal bir şekilde derinleştirir.
Otizmin Temel Belirtilerine Yaklaşım
Sosyal iletişim zorluklarında ABA, becerileri küçük adımlara bölerek öğretir. Örneğin, göz teması kurmayı öğretmek için pekiştirme kullanılır. Bu yöntem, ölçülebilir sonuçlar sunar ancak becerilerin doğal ortamlara genellenmesi bazen zor olabilir. Öte yandan, DIR/Floortime, çocuğun duygusal katılımına odaklanır ve spontan iletişimi teşvik eder. Bu, daha doğal etkileşimler sağlasa da ilerleme daha yavaş ölçülebilir. Tekrarlayıcı davranışlarda ise ABA, bu davranışları azaltmak için alternatif davranışlar öğretirken, DIR/Floortime bu davranışları çocuğun ilgi alanlarına entegre ederek anlamlı etkileşimlere dönüştürmeyi amaçlar.
Uygulama ve Yapı
ABA, genellikle haftada 20-40 saatlik yoğun, bire bir seanslarla uygulanır. Terapist, belirli hedeflere yönelik planlı bir müfredat kullanır ve ilerleme veriyle ölçülür. DIR/Floortime ise daha esnek bir yapıdadır; evde veya oyun ortamında, ebeveyn katılımıyla uygulanabilir. Terapist veya ebeveyn, çocuğun ilgi alanlarına göre hareket eder ve ilerleme, gelişimsel basamaklardaki ilerlemeyle değerlendirilir. ABA’nın yapılandırılmışlığı hızlı sonuçlar sunarken, DIR/Floortime’ın esnekliği duygusal bağ kurmayı önceliklendirir.
Bilimsel Destek ve Eleştiriler
ABA, otizm müdahaleleri arasında en fazla bilimsel desteğe sahiptir. Lovaas’ın 1987 çalışması, erken ve yoğun ABA’nın bazı çocuklarda önemli iyileşmeler sağladığını göstermiştir. Ancak, yöntemin mekanik yapısı ve duygusal bağ kurmayı ikinci plana atabileceği eleştirilir. DIR/Floortime’ın ise daha az ancak artan sayıda araştırması vardır ve sosyal-duygusal becerilerde iyileşme gösterdiği belirtilir. Yine de, yöntemin az yapılandırılmış olması, sonuçların ölçülmesini zorlaştırabilir.
Hangi Yaklaşım Tercih Edilmeli?
ABA, yapılandırılmış bir müdahale ve hızlı, ölçülebilir sonuçlar arayan aileler için uygundur, özellikle dil ve bilişsel gecikmelerde etkilidir. DIR/Floortime ise duygusal ve sosyal gelişime odaklanan, çocuk merkezli bir yaklaşım arayanlar için idealdir. Bazı aileler, her iki yöntemi birleştirerek daha bütüncül bir plan oluşturur. Çocuğun ihtiyaçları ve ailenin tercihleri, doğru yöntemi belirlemede kritik rol oynar.
Sonuç
ABA ve DIR/Floortime, otizmin temel belirtilerini ele almada farklı güçlü yönler sunar. ABA, davranışsal değişiklikler ve beceri öğretimi için kanıt temelli bir yöntemken, DIR/Floortime duygusal bağ kurmayı ve bireysel motivasyonu önceliklendirir. Bir uzmanla (örneğin, özel eğitimci veya çocuk psikoloğu) işbirliği yaparak, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına en uygun yaklaşım seçilebilir.
