“Beğeni” ve “yeniden paylaşım” ihtiyacı, insan doğasının neresinde durur?

“Beğeni” (like) ve “yeniden paylaşım” (repost/retweet) ihtiyacı, insan doğasının sosyal bağlantı, onaylanma ve ait olma gibi temel psikolojik ihtiyaçlarıyla yakından ilişkilidir. Bu davranışlar, modern dijital çağda şekil değiştirmiş olsa da kökleri evrimsel süreçlere ve sosyal psikolojiye dayanır. İşte bu olgunun insan doğasındaki yeri:

1. Sosyal Onay ve Statü İhtiyacı

• İnsanlar, tarih öncesi çağlardan beri gruplar halinde yaşayarak hayatta kalmıştır. Grubun bir parçası olmak ve “kabul görmek”, güvenlik ve kaynaklara erişim sağlardı. Bugün “beğeni” almak, bir nevi dijital kabül görme sinyali olarak işlev görür.
• Dopamin salgısı: Beğeniler, beyinde ödül mekanizmasını tetikler. Sosyal medyada aldığımız her beğeni, dopamin salınımına yol açarak geçici bir mutluluk hissi yaratır. Bu mekanizma, insanı bu davranışı tekrarlamaya iter.

2. Ait Olma ve Kimlik İnşası

• Paylaşımlar ve yeniden paylaşımlar, bireyin sosyal kimliğini şekillendirme aracıdır. İnsanlar, “ben kimim?” sorusuna verdikleri yanıtı, paylaştıkları içeriklerle destekler. Örneğin, bir politik görüşü retweet etmek, kişinin kendini bir gruba dahil hissetmesini sağlar.
• Sosyal uyum: Yeniden paylaşımlar, çoğu zaman “ben de bu görüşe katılıyorum” mesajı verir ve normatif sosyal etki (başkalarına uyma) ile bağlantılıdır.

3. Bilgi Yayma ve Sosyal Fayda

• İnsanlar, evrimsel olarak bilgi paylaşarak grup refahını artırmaya programlanmıştır. Yeniden paylaşım, modern dünyada bu içgüdünün bir yansımasıdır. Örneğin, faydalı bir içeriği paylaşmak, “yardımcı olma” dürtüsünü tatmin eder.
• Ancak bu mekanizma, yanlış bilginin yayılmasına da neden olabilir (bkz. “viral” dezenformasyon).

4. Kontrol ve Etki İllüzyonu

• Beğeniler ve paylaşımlar, kişiye “sosyal sermaye” ve “etkileşim” gücü verir. Özellikle influencer’lar için bu, bir statü göstergesidir.
• Kontrol yanılsaması: Sosyal medyada aldığımız tepkiler, gerçek dünyadaki etkimizi abartmamıza neden olabilir.

5. Modern Çağın Yalnızlığı ve Telafi Mekanizması

• Dijital etkileşimler, gerçek hayatta eksik kalan sosyal bağları telafi eder. Özellikle yalnızlık çeken bireyler için beğeniler, geçici bir aidiyet hissi yaratır.
• Ancak bu, yüzeysel bağlantılar doğurarak paradoksal şekilde yalnızlığı artırabilir (bkz. “social media paradox”).

Sonuç:

Beğeni ve paylaşım ihtiyacı, insanın biyolojik (dopamin), psikolojik (onaylanma) ve sosyolojik (ait olma) katmanlarında karşılığı olan bir olgudur. Sosyal medya, bu ihtiyaçları sömürerek davranışlarımızı şekillendirir. Ancak bilinçli kullanılmadığında, bağımlılık veya benlik değerinin dış onaya endekslenmesi gibi riskler doğurabilir.

Bu dinamikleri anlamak, dijital davranışlarımızı daha sağlıklı yönetmemize yardımcı olabilir.