Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat Bölümü emekli öğretim üyesi Korkut Boratav, sadece iktisat alanında değil, sosyal bilimlerin farklı disiplinlerinde çok önemli katkılarda bulunmuş dünya çapında bir bilim insanıdır. Meslektaşlarının deyimiyle bir ?başöğretmen?dir. Emperyalizm, Sosyalizm ve Türkiye, Boratav?ın Türkçede ve yabancı dillerdeki akademik makaleleri ile söyleşilerinin belirli bir sistematik izlenerek, yazar tarafından gerekli düzenlemeler yapılıp notlar eklenerek bir araya getirilmiş bir seçkisidir.
Kitapta yer alan toplam kırk bir metin sırasıyla ?Emperyalizm ve Dünya Ekonomisi?, ?Sosyalizm ve Sol Siyaset?, ?Marksist Kuram ve Sınıflar?, ?Türkiye: Bölüşüm, Büyüme ve Bağımlılık? ana başlıkları altında toplanmıştır. Bu metinler, yazarın yaklaşık yarım yüzyıl boyunca ısrarla takip ettiği ve önemli katkılar yaptığı tarihsel maddeciliğin zamana, moda yönelişlere karşı dayanaklılığını ortaya koymaktadır. Boratav?ın billur üslubunu, pırıltılı mantık gücünü ve eşsiz çözümleme yeteneğini yansıtan metinler yalnızca öğrenenlere değil öğretenlere de, yalnızca iktisatçılara değil diğer sosyal bilimcilere de, yalnızca akademisyenlere değil Türkiye?yi, dünyayı, tarihi, bugünü ve yarını anlamak isteyen geniş bir okuyucu kitlesine de hitap eden vazgeçilmez bir kaynak, bir başyapıttır.
(Tanıtım Yazısı)
Boratav’dan bir başyapıt – Gökhan Atılgan
(08/10/2010 tarihli Radikal Kitap)
Meslektaşlarının ?başöğretmen?, öğrencilerinin ?hocaların hocası? olarak tanımladığı Korkut Boratav?ın Emperyalizm, Sosyalizm ve Türkiye kitabı, yazarın ve kitabın bazı özelliklerinden ötürü başyapıt nitelendirmesini hak ediyor. Sadece Korkut Boratav?ın uzmanlık alanı olan iktisat açısından değil, Türkiye?de sosyal bilimlerin tüm tarihi gelişimi içindeki yeri bakımından da öyle.
Korkut Boratav, Türkiye?nin dünya çapında tanınmış, ancak eserlerini azgelişmiş bir ülkede verdiği için hak ettiği yeri layıkıyla edinememiş bir bilim insanı. Oysa Boratav, Batılı Marksistler arasında vaktiyle çok önemli bir gündem olan ?üretim tarzlarının eklemlenmesi? tartışması daha ortaya çıkmadan önce Türkiye üzerine yaptığı incelemelerde bu tartışmanın ana eksenlerini Türkçe eserleriyle ortaya çıkarmış ve çok önemli kuramsal sonuçlara ulaşmıştı. Boratav, bu bağlamda Türkiye?deki bazı önemli aydınlarla benzer bir yazgıyı paylaştı. Latin Amerika?daki Bağımlılık Okulu?nun tezlerini onlardan çeyrek yüzyıl önce Türkiye?de geliştiren Şevket Süreyya Aydemir gibi. ?Eşitsiz ve bileşik gelişme yasası?na amprik ve kuramsal katkılarını çoğu Batılı aydından önce yapan Behice Boran gibi.
Farklı perspektif
Korkut Boratav?ın önemli özelliklerinden bir başkası, Türkiye?de dönem dönem etkili olan Batı?dan edinilmiş kuramsal kaynaklara aşırı bağımlı kalma ve bir çalışmada yabancı kaynaklara ne kadar çok gönderme yapılırsa onun o kadar makbul olacağını sanma eğiliminin itinayla dışında kalması. İster yerli ister yabancı olsun muazzam bir kuramsal literatürü titizlikle takip ederek, edindiği olağanüstü birikimle sosyal bilimlerde kullanılabilecek neredeyse her yöntemi kullanarak özgün araştırmalar yapmak, bunlardan bazı kuramsal sonuçlara ulaşmak ve böylece sosyal bilimler alanına çift yönlü katkılar yapmak Boratav?ın tuttuğu ana yol oldu. Boratav, hem ulaştığı ampirik bulgularla hem de çok önemli kuramsal katkılarıyla Türkiye?de hayli zamandır yerleşmiş bulunan ?kuramsal katkıları yabancı yazarlardan, ampirik bulguları ise Türkçe araştırmalardan öğrenmek? gibi çarpık bir geleneği temellerinden salladı. Bu yönüyle yıllar içinde günümüzün genç bilim insanları için başlıca örneklerden biri, eşsiz bir ekolün temsilcisi haline geldi.
Dünyayı bir eşitsizlikler ve çelişkiler kümesi olarak kavrayıp ezilenlerden, sömürülenlerden, dışlananlardan yana saf tutması, bunların kaderleriyle ilgili gelişmeleri kural olarak daima yakından takip etmesi, perspektifini buna göre kurması, bunda ömrü boyunca diretmesi ve tüm akademik çalışmalarını bu kavrayışla yapması Boratav?ın bir başka ayırt edici özelliği. Bu özelliği, Boratav?ı, hayatını finans dünyasının seçkinlerine hizmet sunmakla geçiren ya da belirli bir uğrakta buna meyleden, dolayısıyla dünya bakışını şahsi çıkarlarına göre değiştiren başka akademisyenlerden kalın bir çizgiyle ayırabildi.
Kırk yıla yayılan üretimden…
Boratav?ın bu kişisel özellikleri Emperyalizm, Türkiye ve Sosyalizm adlı kapsamlı yapıtına doğrudan doğruya yansıyor. Kitap, Boratav?ın yaklaşık kırk yıllık uzun bir zaman aralığında Türkçe ve yabancı dillerde yayımladığı makalelerinin, konuşmalarının ve söyleşilerinin bir derlemesi. Bir akademisyenin bu kadar uzun bir zaman içinde ürettiği makaleleri yayımlaması büyük bir cesaret işi. Çünkü, aradan geçen yıllarda birbirinden farklı eğilimler, moda yönelişler, yükselen değerler ön plana çıkmış, bir çekim merkezi olmuştur. Zamana göre bu akıntılara kapılmış bir akademisyenin farklı dönemlerdeki çalışmalarını, bariz ve içsel bir tutarsızlık sergileyeceği için, yeniden okunmaya sunması imkânsızdır. Bu, kişinin vaktiyle rüzgârına kapıldığı bir perspektiften ürettiği çalışmalarını sahiplenmeye yanaşmayacağı, bilakis gizlemeye yöneleceği için de geçerlidir.
Oysa Boratav, başından sonuna kadar aynı hareket noktasıyla, aynı perspektifle çalışan bir akademisyen olduğu için bu cesareti göstermekte hiç tereddüt etmemiştir. Boratav?ın çalışmalarına içsel tutarlığını kazandıran şey ezilenlerden yana saf tutmasının yanı sıra, 1962?deki ilk makalesinden beri çalışmalarına hep tarihsel maddeciliğin kuramsal çerçevesinin yön vermiş olmasıdır. Bu yarım yüzyıllık tutarlılık, yalnızca tarihsel maddeciliğin gücünden değil, Boratav?ın, Marx?a ve izleyicilerine tek bir referans bile vermediği çalışmalarında dahi tarihsel maddeciliğin kuramsal çerçevesini eşine az rastlanır bir başarıyla içselleştirilmiş olmasından kaynaklanıyor. Gündem, seçenekler, sorunlar zaman içinde durmaksızın değişirken bunların değişmez bir içsel tutarlılıkla ele alınabilmesi ancak benimsenen kuramsal çerçevenin açıklama kapasitesiyle ve ustalıkla içselleştirilebilmesiyle mümkün olabilirdi.
Kitabın bir diğer özelliği, sadece iktisat okurlarına hitap etmenin çok ötesine geçmesi. Kitap, Boratav?ın ilgi alanlarına giren konulara göre tasnif edilmiş, uygun bir biçimde sıralandırılmış, birbirleriyle ilişkilendirilmiş dört bölümden oluşuyor. ?Emperyalizm ve Dünya Ekonomisi?, ?Sosyalizm ve Sol Siyaset?, ?Marksist Kuram ve Sınıflar?, ?Türkiye: Bölüşüm, Büyüme ve Bağımlılık?, kitabın ana bölümlerinin başlıkları.
Güçlü argümanlar, sade dil
?Emperyalizm ve Dünya Ekonomisi? başlıklı bölümün öne çıkan yanlarından biri, gündelik dile sorgulanmaksızın yerleşmiş, ideoloji yüklü, ?suçlu küreselleşme? teriminin sağlam bir eleştirisini yapıyor olması. Boratav?ın bu bölümde ışık tuttuğu önemli bir konu, sömürü yerine pozitif toplamlı oyunları, hegemonya ve bağımlılık yerine karşılıklı bağımlılık ilişkilerini, çatışmacı değil tamamlayıcı sistemik bağları, tersine çevrilemez bir süreç olduğu iddia edildiği için mücadeleyi değil kabullenmeyi ima eden küreselleşme terimi yerine ?emperyalizm?in kullanılmasının neden gerekli olduğu. Boratav?a göre bu gereklilik, emperyalizmin dünya ekonomisini kutuplu, kutupları arasında çatışmalı, sömürü ve bağımlılık ilişkilerine dayalı bir sistem olarak algılamamızı sağlama kapasitesinden kaynaklanıyor.
?Marksist Kuram ve Sınıflar?da ise önemle vurgulamamız gereken birkaç yön var. Bölüm, Marksizmin ve toplumsal mücadeleler tarihinin iki önemli siması üzerine yazılmış kısa yazılarla başlıyor. Bu simalardan birisi Rosa Luxemburg, öbürü Mao. Bir eylemci ve düşünürü, eleştirel perspektifi yitirmeksizin düşünce ve eylem tarihteki yerine bu denli kısa yazılarla mükemmel bir şekilde oturtmak ancak Boratav?ın kuyumcu ustalığıyla mümkün olabilirdi. Besbelli ki Boratav, bu iki yazıyı, kendi özel tercihiyle değil, sipariş üzerine yazmış. Bu metinler okununca, keşke zamanı ve şartları elverseydi de Hoca daha çok portre çizebilseydi, denebilecektir.
Marx?ın tarih anlayışı ve artı-değer kuramının, diyalektik, tarih ve iktisat üzerine olan eserlerinin billur bir anlatımını kapsayan ?Marksizm ve Sosyal Bilimler? makalesi özellikle dikkat çekici. Tarımın yapısının, işletme biçimleri, üretim ilişkileri, bölüşüm ilişkileri, toplumsal sınıf ve tabakalar şeklinde ele alınarak bir kavram çerçevesinin inşa edildiği ?Üretim İlişkileri ve Toplumsal Sınıflar? başlıklı makale, Boratav?ın alana çok önemli ve öncü katkılarından biri.
Kitabın üçüncü bölümü, ?Sosyalizm ve Sol Siyaset? başlığını taşıyor. Boratav, akademik hayatının bir kısmını SSCB ve Doğu Avrupa?daki sosyalist ekonomilerin sorunları üzerine çalışarak geçirmişti. Bu emeğinin meyvesi de Sosyalist Planlamada Gelişmeler adlı kitabı olmuştu. Boratav bu alandaki çalışmalarından bazılarını ve anılan kitabın bazı parçalarını bu bölümde okuyucuya sunuyor. Kapitalizmin yeni bir kriz dalgası içine sürüklenmiş bulunması sosyalist deneyimin bilançosunun olumlu olumsuz tüm yönleriyle ortaya konmasını gerektirdiği için bu metinler yeniden başlaması muhtemel bir tartışma gündeminin çerçevesini çizecekmiş gibi görünüyor.
Toplam 41 metinden oluşan Emperyalizm, Sosyalizm ve Türkiye, aynı zamanda, dünyayı ve Türkiye?yi tarihiyle, bugünüyle ve yarınıyla anlamak isteyen geniş bir okuyucu kitlesine hitap eden vazgeçilmez bir kaynak.
Prof. Korkut Boratav Hakkında Bilgi
1959?da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi?ni bitirdi. 1960 sonunda Siyasal Bilgiler Fakültesi?ne maliye asistanı olarak girdi. 1964?te, aynı fakültede, ?iktisat doktorası?nı tamamladı. 1964-1966?da Cambridge Üniversitesi?nde araştırmalar yaptı. 1972?de doçent oldu. 1980?de Ankara Üniversitesi Senatosu?nca profesörlüğe yükseltildi. 1983?te Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı?nca 1402 sayılı yasaya göre üniversitedeki görevine son verildi. 1984-1986?da Zimbabwe Üniversitesi?nde öğretim üyeliği yaptı. Danıştay kararıyla yeniden Siyasal Bilgiler Fakültesi?ne dönen Boratav, 2002?de emekli oldu. 1997-2003 arasında çeşitli tarihlerde UNCTAD (Cenevre)?de danışmanlık yaptı. 1997 yılı Türkiye Bilimler Akademisi ?Hizmet Ödülü? sahibi olan Boratav, 2004-2006 yılları arasında Türk Sosyal Bilimler Derneği Başkanlığını yürüttü. Bağımsız Sosyal Bilimciler grubunun kurucularından ve aktif üyelerindendir.
Eserlerinden bazıları şunlardır:
· Kamu Maliyesi ve Gelir Dağılımı: Kavramlar ve Metod Meseleleri (SBF, Doktora tezi, 1965)
· Gelir Dağılımı: Kapitalist Sistemde, Sosyalist Sistemde, Türkiye?de (100 Soruda Dizisi, Gerçek Yayınevi, 1969)
· Sosyalist Planlamada Gelişmeler (SBF, 1973; Savaş Yayınları, 1982)
· Türkiye?de Devletçilik (100 Soruda Dizisi, Gerçek Yayınevi; Savaş Yayınları, 1974; İmge Kitabevi Yayınları, 2006)
· Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm (SBF, 1980; Birikim Yayınları; İmge Kitabevi Yayınları, 2004)
· Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2007 (Türkiye İktisat Tarihi: 1908-1985 adıyla, Gerçek Yayınevi, 1988; İmge itabevi Yayınları, 2003-7. baskı, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010)
· 1980?li Yıllarda Türkiye?de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm (Gerçek Yayınevi, 1991; İmge Kitabevi Yayınları, 2005)
· İstanbul ve Anadolu?dan Sınıf Profilleri (Tarih Vakfı/Yurt Yayınları, 1995; İmge Kitabevi Yayınları, 2004)
· Yeni Dünya Düzeni Nereye? (İmge Kitabevi Yayınları, 2000, 2004)
· Bir Krizin Kısa Hikâyesi (Arkadaş Yayınları, 2009)
· Aydınlık Bir Adam – Korkut Boratav, Söyleşi: Hakan Güldağ – İbrahim Ekinci (İmge Kitabevi Yayınları, 2010)
Kitabın Künyesi
Emperyalizm, Sosyalizm ve Türkiye
Korkut Boratav
Yordam Kitap
Düzeltme: Ozan Kızıler-Filiz Çomuk
Yayın Yönetmeni: Hayri Erdoğan
Kapak Tasarım: Savaş Çekiç
İç Tasarım: Savaş Çekiç
Sayfa Düzeni: Gönül Göner
Baskı: 1. Baskı, Eylül 2010, İstanbul
Sayfa Sayısı: 480
