Kadın ve Erkeklerde Hasedin Farklılığı
Erdoğan Çalak’ın İçimizdeki Magma: Haset kitabında, haset duygusunun kadın ve erkeklerde farklı dinamiklerle ortaya çıktığı ve cinsiyet rolleri, biyolojik eğilimler ve kültürel etkilerle şekillendiği detaylı bir şekilde ele alınır. Çalak, hasetin her iki cinsiyette de temel bir enerji olduğunu, ancak ifade biçimlerinin, motivasyonlarının ve sonuçlarının farklılık gösterdiğini vurgular.
1. Kadınlarda Haset
Çalak’a göre, kadınlarda haset, özellikle psikanalitik çerçevede “penis hasedi” (Freud ve Klein’dan esinlenerek) etrafında şekillenir ve tamamlanma arzusuyla bağlantılıdır. Kadın cinselliğinin temelinde, erkeğin özelliklerini içine alarak “onun gibi olma” isteği yatar. Bu haset, sevgi ve dürtüyle dengelendiğinde yapıcı olabilir, ancak öfke içeriği yüksekse yıkıcı hale gelir.
Özellikleri:
- Tamamlanma Arzusu: Kadın, erkeğin sahip olduğu niteliklere (örneğin, güç, statü, özgürlük) haset ederek onunla bütünleşmeye çalışır. Bu, cinsel çekimi artırabilir, ancak beğenilmeyen bir erkekle bu bağ kurulamaz.
- Kıskançlık ve Sahiplenme: Kadınlarda haset, sevgi ilişkilerinde kıskançlıkla birleşir. Çalak, kadının erkeği “sahip olma” arzusunun doğal olduğunu ve bu nedenle monogam (tek eşli) bir eğilim gösterdiğini belirtir (s. 71-72).
- Yıkıcı Potansiyel: Öfke içeriği yüksek haset, erkeği kötüleme, cinsel isteksizlik (örneğin, vajinismus) veya hastalık korkusu (hipokondriasis) gibi patolojik durumlara yol açabilir.
- Kültürel Etki: Kız çocuklarının küçümsendiği toplumlarda, penis hasedi daha yoğun yaşanır, çünkü kadın cinselliği değersizleştirilir.
Örnekler:
- Örnek 1 (Romantik İlişki): 30 yaşında bir kadın, eşinin iş yerinde yükselen bir erkek meslektaşını övmesini sağlar. Bu kadın, eşinin liderlik becerilerine haset eder ve onun gibi “güçlü” olmak istediğini düşünür. Eğer bu haset yapıcıysa, cinsel çekimi artırır; ancak eşini beğenmezse, cinsel isteksizlik yaşayabilir.
- Örnek 2 (Sosyal Çevre): Bir kadın, arkadaşının lüks bir çanta aldığını görür ve kendi maddi imkanlarının sınırlılığına öfkelenir. Bu haset, “Keşke onun gibi olsam” düşüncesiyle kendini birikim yapmaya motive edebilir (yapıcı) veya arkadaşını kötüleyerek rahatlama arayışına girebilir (yıkıcı).
- Örnek 3 (Aile Dinamiği): Bir anne, komşusunun çocuğunun akademik başarısına haset eder ve kendi çocuğunu kıyaslayarak büyütür. Bu, çocuğun da haset geliştirmesine yol açar ve sevgi odaklı bir bağ kurmayı zorlaştırır.
- Örnek 4 (Kültürel): Türkiye’de, bir kız çocuğu, erkek kardeşinin okula gönderilip kendisinin evde tutulduğunu görür. Bu, erken yaşta erkeklere duyulan haseti artırır ve değersizlik hissini pekiştirir. Yetişkinlikte, erkek partnerine karşı aşırı sahiplenme veya rekabet şeklinde ortaya çıkabilir.
- Farklı Bir Bağlam (İş Hayatı): Bir kadın yönetici, erkek bir meslektaşının daha fazla otoriteye sahip olduğunu fark eder. Eğer haseti yapıcıysa, liderlik becerilerini geliştirmek için çalışır; yıkıcıysa, meslektaşını kötülemek için dedikoduya başvurabilir.
2. Erkeklerde Haset
Çalak, erkeklerde hasetin daha çok rekabet, kıskançlık ve güç mücadelesiyle bağlantılı olduğunu belirtir. Erkekler, kadınları anne figürü gibi görerek veya toplumsal güç dinamikleri içinde tehdit altında hissederek haset geliştirebilir. Bu haset, çocuksu bir yetersizlik hissinden beslenirse, ilişkiyi hızla bozabilir ya da şiddete dönüşebilir.
Özellikleri:
- Rekabet ve Üstünlük: Erkekler, kadının başarıları veya duygusal gücü karşısında kendini yetersiz hissedebilir ve bu, haseti tetikler. Çalak, erkeklerin bu haseti, kadını bastırma veya uzaklaşma yoluyla ifade ettiğini söyler (s. 74).
- Kıskançlık ve Şiddet: Erkek haseti, aşırı kıskançlık veya paranoid eğilimlerle ortaya çıkabilir. Çalak, kadın cinayetlerinin ve şiddetin altında sıkça erkek hasetinin yattığını öne sürer.
- Çocukluklaşma: Haset, erkeği performans anksiyetesine veya “çocuksu” bir role sürükler. Kadın, anne gibi algılanır ve bu, cinsel sorunlara (örneğin, sertleşme güçlüğü) yol açabilir.
- Kültürel Etki: Erkekliğin üstünlükle tanımlandığı toplumlarda, kadının bağımsızlığı veya başarısı, erkeklerde haseti daha fazla uyandırır.
Örnekler:
- Örnek 1 (Romantik İlişki): Bir erkek, eşinin iş yerinde daha fazla kazandığını öğrenir ve bu, kendi sağlayıcı rolünü tehdit eder. Haseti, kıskançlık olarak ifade bulur ve eşini işlemesini engellemeye çalışabilir (yıkıcı) veya kendi kariyerine odaklanarak gelişebilir (yapıcı).
- Örnek 2 (Sosyal Çevre): Bir erkek, arkadaşının yeni bir spor araba aldığını görür ve kendi maddi durumuna öfkelenir. Bu haset, onu riskli yatırımlara itebilir (yıkıcı) veya daha çok çalışmaya motive edebilir (yapıcı).
- Örnek 3 (Aile Dinamiği): Bir baba, eşinin çocuklarıyla daha yakın bir bağını görünce haset eder ve kendini dışlanmış hisseder. Bu, çocuklara karşı mesafeli bir tutum (yıkıcı) veya onlarla bağ kurmaya çalışma (yapıcı) ile sonuçlanabilir.
- Örnek 4 (Kültürel): Türkiye’de, bir erkek, eşinin sosyal medyada popüler olduğunu fark eder ve bu, kendi otoritesini tehdit eder. Haseti, aşırı kıskançlık ve kontrol davranışına (örneğin, eşinin hesabını kapatmasını istemesi) dönüşebilir.
- Örnek 5 (İş Hayatı): Bir erkek çalışan, kadın bir yöneticinin liderliğini “haksız” bulur. Haseti, dedikodu veya sabotajla (yıkıcı) ifade edilebilir ya da kendi liderlik becerilerini geliştirme çabasına (yapıcı) dönüşebilir.
3. Kadın ve Erkek Hasedindeki Farklılıklar
Çalak’ın perspektifinden ve örneklerin çeşitlendirilmesiyle, kadın ve erkek hasetinin karşılaştırmalı bir özeti:
| Boyut | Kadınlarda Haset | Erkeklerde Haset |
|---|---|---|
| Temel Motivasyon | Tamamlanma ve birleşme arzusu; “onun gibi olma” isteği. | Rekabet ve üstünlük; tehdit altında hissetme. |
| İfade Biçimi | Kıskançlık, sahiplenme, cinsel isteksizlik, kötüleme, hastalık korkusu. | Aşırı kıskançlık, şiddet, uzaklaşma, çocuklaşma, sabotaj. |
| Cinsellikteki Yansıma | Penise veya erkeğin niteliklerine haset; vajinismus, cinsel çekim veya uzaklaşma. | Performans anksiyesi, sertleşme güçlüğü, kadını anneleştirme. |
| Kültürel Etki | Kız çocuklarının değersizleştirildiği toplumlarda penis hasedi artar. | Erkekliğin üstünlükle tanındığı toplumlarda kadının başarısı haseti tetirler. |
| Yapıcı Potansiyel | Erkeği beğenme, sevgiyle bağlanma, kendini geliştirme. | Rekabetle motive olma, kendi alanını güçlendirme. |
| Yıkıcı Sonuç | Paranoia, tiksinti, ilişkiyi koparma, ruhsal dengesizlik. | Şiddet, kadın cinayetleri, ilişkiyi yok etme, yalnızlık. |
4. Çeşitlendirilmiş Örneklerin Bağlamsal Analizi
- Kültürel Varyasyonlar:
- Türkiye gibi patriarkal toplumlarda, kadınların haseti genellikle erkeklerin toplumsal avantajlarına (örneğin, iş hayatında özgürlük) yönelirken, erkeklerin haseti, kadınların artan bağımsızlığına (örneğin, kariyer başarısı) karşı bir tehdit algısıyla şekillenir.
- Bireyci toplumlarda (örneğin, Batı ülkeleri), kadın haseti daha çok kişisel başarı veya görünümle (örneğin, sosyal medyada popülerlik) ilgili olabilir; erkek haseti ise statü ve maddi güçle bağlantılıdır.
- Yaş ve Hayat Aşaması:
- Genç bir kadında haset, fiziksel görünüm veya popülerlik üzerine yoğunlaşabilir (örneğin, bir influencer’ın takipçi sayısına imrenme).
- Orta yaşlı bir erkekte haset, kariyer veya maddi başarı farklarıyla tetiklenebilir (örneğin, bir arkadaşının erken emekliliğine öfkelenme).
- Sosyoekonomik Durum:
- Düşük gelirli bir kadında haset, maddi imkanlara (örneğin, lüks bir tatil) yönelirken, yüksek gelirli bir kadında sosyal statüye (örneğin, bir sanat galerisindeki davet) odaklanabilir.
- Benzer şekilde, düşük gelirli bir erkekte haset, maddi eşitsizliklerle (örneğin, bir komşunun yeni arabası) tetiklenirken, yüksek gelirli bir erkekte güç veya otorite farklarıyla (örneğin, bir rakibin şirket birleşmesi) ortaya çıkabilir.
5. Çözüm Önerileri (Sevgi Odaklı Yaklaşım)
Çalak, hem kadın hem erkek hasetinin sevgiyle dengelenebileceğini savunur:
- Kadınlar İçin: Haseti yapıcı bir güce dönüştürmek, erkeği beğenme ve sevgiyle bağlanma yoluyla mümkün olabilir. Örneğin, bir kadın, eşinin liderlik becerilerine imrenmek yerine, kendi güçlü yönlerini geliştirerek tamamlayıcı bir ilişki kurabilir.
- Erkekler İçin: Hasetin yıkıcı etkisini azaltmak, rekabet yerine işbirliğine odaklanmayı gerektirir. Örneğin, bir erkek, eşinin başarısını tehdit olarak görmek yerine, onu destekleyerek ortak bir hedefe yönelebilir.
Sonuç
Kadın ve erkeklerde haset, Çalak’a göre farklı motivasyonlar ve ifadelerle ortaya çıkar: Kadınlarda tamamlanma ve sahiplenme, erkeklerde rekabet ve üstünlük arayışı baskındır. Çeşitlendirilmiş örnekler, bu dinamiklerin romantik ilişkilerden iş hayatına kadar geniş bir yelpazede nasıl işlediğini gösterir. Ancak, cinsiyet genellemeleri ve kültürel çeşitliliğin sınırlı ele alınışı, kitabın bu konudaki analizini daraltabilir. Sevgi odaklı bir yaklaşım, her iki cinsiyette de haseti dönüştürmenin anahtarı olarak sunulur.
