Mobbingin Psikolojik Etkilerinin Stres ve Öğrenilmiş Çaresizlik Kuramları Üzerinden Karşılaştırılması

Stres ve Başa Çıkma Çerçevesinde Mobbingin Etkileri

Mobbing, iş yerinde bireye yönelik sistematik ve sürekli psikolojik taciz olarak tanımlanabilir. Stres ve başa çıkma teorisi, bireyin stresli bir olayla karşılaştığında çevresel talepleri değerlendirme ve bu taleplerle başa çıkma süreçlerini ele alır. Mobbing, bireyde birincil değerlendirme yoluyla tehdit algısı oluşturur; bu, iş yerinde sürekli eleştiri, dışlama veya aşağılama gibi davranışlarla tetiklenir. İkincil değerlendirme sürecinde, birey kendi kaynaklarını (örneğin, sosyal destek veya duygusal dayanıklılık) ve başa çıkma stratejilerini gözden geçirir. Mobbing mağdurları genellikle problem odaklı başa çıkma (örneğin, şikayet mekanizmalarını kullanma) veya duygu odaklı başa çıkma (örneğin, duygusal destek arama) stratejilerini benimser. Ancak mobbingin sürekliliği, başa çıkma kaynaklarını aşabilir ve kronik stres durumuna yol açabilir. Bu durum, kaygı, depresyon ve tükenmişlik gibi psikolojik sonuçlara neden olabilir. Fizyolojik düzeyde, stres hormonları (kortizol gibi) artışı, bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve uzun vadede sağlık sorunlarını tetikleyebilir.

Öğrenilmiş Çaresizlik Çerçevesinde Mobbingin Etkileri

Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin tekrarlayan ve kontrol edilemeyen olumsuz olaylar karşısında çaba sarf etmeyi bırakması durumunu ifade eder. Mobbing, bireyde bu durumu tetikleyebilir; çünkü mağdur, tacizden kaçınmak veya durumu değiştirmek için gösterdiği çabaların etkisiz olduğunu algılar. Örneğin, iş yerinde sürekli dışlanma veya eleştiriyle karşılaşan bir birey, bu durumu değiştiremeyeceğine inanabilir ve pasif bir kabullenme durumuna geçebilir. Bu süreç, bireyin öz-yeterlik algısını zayıflatır ve motivasyon kaybına yol açar. Öğrenilmiş çaresizlik, depresyon, düşük benlik saygısı ve umutsuzluk gibi psikolojik etkilerle ilişkilidir. Mobbing mağdurlarında, bu durum özellikle iş yerinde güçsüzlük hissiyle pekişir ve bireyin iş performansını, sosyal ilişkilerini ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkiler.

İki Kuramın Karşılaştırmalı Analizi

Stres ve başa çıkma teorisi ile öğrenilmiş çaresizlik teorisi, mobbingin psikolojik etkilerini açıklamak için farklı odak noktaları sunar. Stres ve başa çıkma teorisi, mobbingi bir stres kaynağı olarak ele alır ve bireyin bu strese karşı geliştirdiği aktif veya pasif stratejilere odaklanır. Bu yaklaşım, bireyin çevresel talepleri değerlendirme ve uyum sağlama kapasitesini merkeze alır. Buna karşılık, öğrenilmiş çaresizlik teorisi, bireyin kontrol kaybı algısına ve bunun sonucunda ortaya çıkan pasif davranışlara vurgu yapar. Her iki kuram da mobbingin depresyon ve kaygı gibi ortak psikolojik sonuçlarını açıklasa da, stres ve başa çıkma teorisi daha dinamik bir süreç sunarken, öğrenilmiş çaresizlik teorisi daha statik bir sonuç olarak çaresizlik durumunu öne çıkarır. Örneğin, stres ve başa çıkma teorisi, bireyin sosyal destek arayışı gibi proaktif davranışlarını açıklayabilirken, öğrenilmiş çaresizlik teorisi, bireyin bu tür çabaları tamamen bırakmasını anlamlandırmada daha etkilidir.

Bireysel ve Örgütsel Bağlamda Farklılıklar

Mobbingin etkileri, bireysel farklılıklar (örneğin, kişilik özellikleri veya geçmiş deneyimler) ve örgütsel faktörler (örneğin, iş yeri kültürü veya yönetim desteği) açısından her iki kuramda da farklı şekillerde ele alınabilir. Stres ve başa çıkma teorisi, bireyin öz-düzenleme kapasitesine ve dışsal kaynaklara (örneğin, iş yerinde destekleyici bir yönetici) bağlı olarak mobbingin etkilerinin hafifletilebileceğini öne sürer. Öğrenilmiş çaresizlik teorisi ise, bireyin kontrol algısının tamamen kaybolması durumunda, dışsal destek olsa bile iyileşmenin zor olabileceğini belirtir. Örgütsel bağlamda, stres ve başa çıkma teorisi, mobbingin önlenmesi için iş yerinde stres yönetimi programlarının veya destek mekanizmalarının önemini vurgular. Öğrenilmiş çaresizlik teorisi ise, mobbingin bireyde kalıcı bir çaresizlik algısı oluşturmasını engellemek için erken müdahalenin kritik olduğunu gösterir. Her iki kuram, mobbingin bireysel ve örgütsel düzeyde ele alınması gerektiğini, ancak farklı öncelikler ve müdahale stratejileri sunduğunu ortaya koyar.

Geleceğe Yönelik Çıkarımlar

Mobbingin psikolojik etkilerini anlamak için her iki kuramın entegrasyonu, daha bütüncül bir bakış açısı sağlayabilir. Stres ve başa çıkma teorisi, mobbing mağdurlarına yönelik destek programlarının (örneğin, psikolojik danışmanlık veya stres yönetimi eğitimleri) tasarımında rehber olabilir. Öğrenilmiş çaresizlik teorisi ise, mobbingin uzun vadeli etkilerinin önlenmesi için bireyin kontrol algısını güçlendirecek müdahalelerin (örneğin, öz-yeterlik eğitimleri) önemini vurgular. Her iki kuram, mobbingin birey üzerindeki etkilerinin yalnızca bireysel değil, aynı zamanda sosyal ve örgütsel bağlamda ele alınması gerektiğini gösterir. Bu bağlamda, iş yerlerinde mobbingin önlenmesi ve mağdurların desteklenmesi için çok yönlü stratejiler geliştirilmesi gereklidir.