İyileşmek Mümkün mü? Kolektif Yas, Hafıza ve Anlatma Hakkı
“Unutursak kalbimiz kurusun” demek kolay,
ama ya unutmamıza izin verilmediyse?
Ya unuttuğumuz şey aslında hiç anlatılmadıysa?
Bireysel travmalarda olduğu gibi, toplumsal travmalarda da iyileşmenin ilk adımı anlatıdır.
Anlatı; bastırılanın ses bulması, temsil edilmesi, adlandırılmasıdır.
Ama bastırılan şey tekrar bastırıldıysa, ne iyileşme olur ne de yas.
Peki gerçekten iyileşmek mümkün mü?
Şöyle geçmişe gittiğimizde bir sürü olay, durum ve sorun Türkiye tarihinde yaşandı.
Ama onları yaşanmışlığa dönüştüren şey yas tutabilme, anlatabilme, simgesel düzleme taşıyabilme hakkıydı.
Ve çoğu kez bu hak insanın elinden alındığında ne olur ?
⚰️ Yas Tutulmayan Travma Dondurulur
Freud’un “yas ve melankoli” ayrımına göre:
- Yas tutulabilen bir kayıp: işlenir, yerleşir, hatırlanabilir hale gelir.
- Yas tutulamayan kayıp: melankoliye dönüşür.
- Kendilikte çürümeye,
- Anlamsızlık duygusuna,
- Donuk bir öfkeye,
- Zamansız bir umutsuzluğa yol açar.
Bir toplumun melankolisi; hep aynı şeyleri konuşup, hiçbir şeyin değişmemesi hâlidir.
Geçmiş oradadır ama konuşulamaz.
Çünkü bastırılmıştır, üzeri örtülmüştür, yas hakkı inkâr edilmiştir.
🧠 Jung: Hafıza Bastırıldığında Gölgeye Dönüşür
Jung’a göre bastırılan her içerik, gölgeye dönüşür.
Toplum gölgesini tanımazsa, onu ötekine yansıtır.
Bu;
- Suçlulukla baş edemeyen toplumun,
- Acıyla yüzleşemeyen devletin,
- Gerçekle temas edemeyen bireyin çözümüdür.
Ama gölge bastırıldıkça, büyür.
Bir süre sonra artık yalnızca “sistem” değil, toplumun kendisi travmayı yeniden üretmeye başlar.
Acıdan iyileşemeyen, acıyı tekrar eder.
🗺️ İyileşme İçin Ne Gerekir? (3 Temel Taş)
1. Anlatma Hakkı
- Bastırılanın ses bulmasına izin vermek.
- Travmatik olanı dillendirmek.
- Sadece mağdurların değil, tanıkların da konuşabilmesi.
📌 Not: Anlatmak sadece “bir şeyleri söylemek” değildir.
Anlatı, anlam kazandırmaktır.
Yüzleşmektir. Bağ kurmaktır.
2. Temsil Hakkı
- Anlatının resmi ve kamusal alanda tanınması.
- Hafıza mekanları, anıtlar, arşivler, belgeler…
- Kaybın yok sayılmaması.
📌 Not: Bastırılmış bir gerçeklik temsil edilmezse, tekrar bastırılır.
Bu da yeni nesillerin yüklenmesini sağlar.
Travma aktarılır.
3. Yas Hakkı
- Toplumsal acılarla kolektif olarak yas tutabilmek.
- Ağlayabilmek, anabilmek, vedalaşabilmek.
- Direnişin ardından yasın da bir onuru olduğunu kabul etmek.
📌 Not: Yas tutulmadığında, ölüler sadece mezarlarda kalmaz.
Dilimize, ilişkilerimize, duygularımıza siner.
🔚 Son Söz: İyileşmek Bir Umut Değil, Bir Karardır
İyileşmek, devletten onay almak değil;
kendine bir alan açmak, birlikte kalabilmek, anlatmaya cesaret etmektir.
Bastırılan ancak konuşulabildiğinde,
temsil edildiğinde ve yas tutulabildiğinde geri dönebilir.
Ve ancak o zaman:
Geçmişten kurtulmadan değil, geçmişle birlikte iyileşebiliriz.
