Pamfilos Episkoposu Melisinos Hristodulu’nun 1913 yılında kaleme aldığı Tatavla Tarihi, Şehrin büyük Rum cemaatlerinden ve mahallelerinden biri olan Tatavla’ya dair nadide bir çalışmadır. Cemaatin ve mahallenin gelişimine tanıklık eden kilise kayıtları, Patriklik arşivleri, Osmanlı fermanları, anlatılar, şehir efsaneleri ve yazarın bizzat tanıklığıyla harmanlanmış zengin bir içeriği okuyucuya sunar.
İstos yayın ile Kurtuluş Aya Tanaş Aya Dimitri Aya Lefter Rum Ortodoks Kilise ve Mektebi Vakfı işbirliğiyle sunduğumuz bu Türkçe-Yunanca çift-dilli baskı ‘Şehir’liler için tarihe ve kente bir bakış; Tatavla’nın çeşmeleri, dereleri, kilise ve vakıfları, panoramaları, binaları, insanları, ekonomisi ve ilişkileriyle bir zamanların capcanlı bir tasvirini sunuyor.
Özgün metnin kapsamlı fotoğraf ve belge koleksiyonuyla zenginleştirildiği bu edisyon sınırlı sayıda üretilmiştir.
(Tanıtım Bülteninden)
Güzel atlar ülkesi – Nazan özcan
(12.10.2013, http://kitap.radikal.com.tr/)
Başlığa bakarak Kapadokya?dan bahsediyoruz sanılmasın. Melisinos Hristodulu?nun 1913 yılında yayımlanan kitabı Tatavla Tarihi, İstanbul?un büyük Rum cemaatlerinden olan Tatavla?yı anlatıyor. Bir zamanlar atların yetiştirildiği Kurtuluş?u.
Avrupalı yazarların Konstantinopolis ile ilgili metinlerinde Tatavla?dan Ayios Dimitrios olarak bahsedilir. Skartalos Vizandios?a göre ?Bu pek güzel ve ferah mahalle eskiden beri ve bugün halen Avrupalılar tarafından Ayios Dimitrios kilisesinin adıyla anılır?. Ama aynı zamanda yine Vizandios?a göre, ?Galata?daki Cenevizlilerin burada kurmuş oldukları ahırlara atfen bu köyün adı Tatavla olarak kalmıştır. Tatavla, ahır demektir. Gerçekten de, sözlü geleneğin de teyid ettiği üzere, Tatavla?da eskiden beri at yetiştirilirmiş, dolayısıyla buraya pek çok ahır yapılmış ve hayvanlara su tedarik etmek için kuyular açılmıştı.?
Birden iki yıllık bir Tatavlalı olarak dank ediyor her şey kafama. Oturduğum sokağın adının neden Çobanoğlu, bir üst sokağın ise Kuyulubağ olduğu netleşiyor. Tatavla?nın ya da şimdiki adıyla Kurtuluş?un ya da semtinin köklerine inebilmek için kitaba sarılıyorum. Elimizdeki kitabın adı Tatavla Tarihi. İlk yazılışı çok eski, 20. yüzyılın başları. Yazarı, dönemin Pamfilos Episkoposu Melisinos Hristodulu. 1913?te yapılan ilk baskıya yazdığı önsözde şöyle diyor Hristodulu: ?Tatavla?da yazmaya başladığım 1897 yılından itibaren, çeşitli sorumluluklarımın yanı sıra bu semti incelemeye ve buradaki cemaat meselelerini alakadar eden her şeyi takip etmeyi kendime görev bildim. Tatavla?nın gelişimine katkıda bulunabilmek için canla başla yaptığım bu detaylı tetkikler neticesinde semtin hem günümüzdeki durumu hem de tarihsel gelişimi hakkında pek çok bilgi derledim.?
Kitabı yazmak için yaptığı araştırmaları da şöyle sıralıyor: ?1627 yılına kadar geri giden cemaat zabıtları. Patrikahane Arşivi?ndeki zabıt cerideleri ve el yazmaları. Tarihsel belgeler ve muhtelif kayıtlar. Semtte oturan ihtiyarların kendi yaşantılarından sundukları tanıklıklar ya da önceki kuşaklardan aktardıkları bilgiler ve yerinde gerçekleştirdiğimiz inceleme ve araştırmalar.? Yani anlayacağınız yazar epey uğraşmış. O uğraşının karşılığını da yüzyıl sonra bile alıyor: Tatavla Aya Dimitri Kilisesi Vakfı, Tatavla Fukaraperver Cemiyeti?nin kuruluşunun 150. yıldönümünü için kitabı tekrar bastı. Amaçları cemaatin tarihini ve eserlerini hem Türkiye?deki okurlara hem de diaspora Rumlarına tanıtmak. O yüzden kitap hem Yunanca hem de Türkçe, yani çiftdilli. Daha da iyisi, satışından elde edilecek gelirin de, İstanbul Rum toplumu içinde ihtiyaç sahibi kişilere bağışlanacak olması.
Yazar, Tatavla?nın mahallelerini, semtin günlük yaşamını, sakinlerini, kiliselerini, dini ayinlerini, kilise giderlerini, cemaatleri anlatırken, eski gelenekleri, Rum cemaatinin önemli kişilerini ve semte ve kişilere dair anekdotları da unutmuyor. Dokuz bölümden oluşan kitabın birinci bölümü ?Semte Dair?de, Tatavla?nın sınırları, isminin kökeni, çeşmeleri, hamamları, dükkanları kadar ?Temiz Pazartesi? gibi adetler de anlatılıyor. ?Kilise Bölgesi? isimli ikinci bölümde Tatavla?nın Rum cemaati kadar Beyoğlu ve Dolapdere cemaati de var. ?Tatavla?nın Kiliseleri?nde semtteki bütün kiliselerin tarihleri, mimari özellikleri, şapelleri, kutsal emanetleri, mali durumlarına ayrıntılıca anlatılmış. Dördüncü bölüm ?Ayazmalar?, beşinci bölüm ise ?Mezarlıklar?. ?Kutsal Ruhaniler ve Kilise Müziği? bölümünde ise cemaati yöneten ruhban sınıfı, kilise müziğine ve muganniliğe bakarken bir sonraki bölüm olan ?Kutsal Ayinler?de de detaylar ilgi çekici. ?Mektepler? ve ?Cemiyetler?de ise semtin ilkokullarına, kız mektebine, aşevine ve derneklere dair hem eğlenceli hem de bilgi verici ayrıntılar var. Son bölümde ise kitabını yazması için yardımcı olan herkesin listesini ve kısa biyografilerini okumak epey keyifli. Kurtuluş Son Durak?ın sadece bir film değil, şahane Ayios Dimitrios Kilisesi olduğu ve keşfedilmesi gereken onlarca kilise, tarihi eserlerin öylece beklediği bir semt olduğunu öğrenmek için kitap biçilmiş kaftan. Bazıları yıkılmış, bazıları ayakta olan kiliselere uğrarsanız bir mum da bizim için yakın!
Temiz Pazartesi?lerde halk sınıfı Tatavla?ya akın ederdi
?Tatavla?ya ilk yerleşimin, Sultan I. Süleyman (1520-1566) zamanında olduğu sanılıyor. Bu semte ilk yerleşenler, ünlü kaptan-ı deryalardan Barbaros Hayreddin ve Piyale paşaların deniz seferleriyle Ege, Akdeniz ve İyonya Adaları ile Mora Yarımadası?ndan … getirilip tersanede çalıştırılmaya başlanan savaş tutsakları ve kölelerdir.?
?Edmondo de Amicis, Tatavla sakinleri için şunları şöyler: ?Her yerde kara gözler, düzgün yapılı incecik burunlar, pederşahi simalı ihtiyarlar, güçlü ve erkeksi delikanlılar, örgüleri omuzlarına kadar gelen genç kızlar, akıllı yüzlü ve sokakların ortasında koşan çocuklar görürsün.?
?Tatavla?da özellikle bakkallar, kahvehaneler, berberler, tuhafiyeciler, eczaneler ve ayakkabıcılar gibi çok çeşitli dükkanlar bulmak mümkündür.?
?Bu sayfiye yerlerinde Temiz Pazartesi günlerinde daima Baklahorani kutlanır. Sonsuz bir insan yığını özellikle de halk sınıfları, Tatavla?ya akın eder; sonra ise bu yığınlara Pera?dan ve başka mahallelerden gelen üst sınıflar de iştirak eder. … bu güzel muhitte insanlar baharın ilk panayır gününde, şarkılar, çalgılar, danslar ve perhiz yemekleriyle eğlenir.?
?Kilise defterinde kilise giderleri: 1750?de Büyük Şehit Aziz Dimitrios Yortusu için, küçük voyvoda için bir büyük levrek balığı, tersane kahyasına aynı balıktan büyük bir tane, Patriğe büyük bir balık ve büyük mumlar, bir iki okkalık bir de francola ekmek, tanesi 3 paradan, hepsi 3 kuruş, büyük voyvodaya bir buçuk kuruş, tersane çavuşlarına üç kuruş, kayıkçılara, paşaya iki kuruş, Galatasaray ağasına iki kuruş ve zulota, Cabi emirine üç okka mum, kurbanlık ineğe 20 kuruş.?
?Kutsal ayinlere ilişkin boş inanç ve hurafelere ve şarlatan ve kolay kananlara karşı: Mübarek ve mümin Hıristiyan hanımlar, Hıristiyanlık vazifelerini yerine getirmek isteyen iki mümin bana yaklaşarak Hacı Ahmet tepesinde yakın zamanda bir ev kiralayan iki rahibenin bu evdeki odalardan birini şapele çevirdikleri ve burada sahtekarlıkla kutsal dinimizin ilahi karakterlerini tefe koydukları, gülünç duruma düşürdükleri malumatını verdiler. …. Ne yazık ki bu şikayetler, sıkı bir araştırma neticesinde doğrulandı. Bu kaybolmuş ruhlara tövbe ettirmek için gerekli önlemleri aldık. …?
Kitabın Künyesi
Tatavla Tarihi
Melisinos Hristodulu
İstos Yayıncılık / Politika Historika Dizisi
Çevirmen : Stefo Benlisoy, Anna Maria Aslanoğlu
İstanbul, 2013
396 s