Türkiye?de kentleşme ve kentsel gelişme süreci 1980?den sonra küreselleşme söylemleriyle farklı bir nitelik kazanmıştır. Ulusal ve yerel düzeyde özelleştirme uygulamalarının başlaması ve yaygınlaşması, bir yandan kamu yararı-bireysel yarar tartışmalarını alevlendirmiş; bu arada, özelleştirilen kuruluşlara ait arsalar önemli bir rant alanı haline gelmiştir. Öte yandan, başta kıyılar, ormanlar ve milli parklar olmak üzere doğal varlıkları, tarihi ve
kültürel değerleri koruma altına alabilmek için pek çok yasal düzenleme yapılmıştır. Ancak, ?üstün kamu yararı? anlayışı ile sözü edilen koruma alanlarının turizm geliri karşılığında gözden çıkarılması da yine aynı döneme rastlamaktadır. Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan bu alanlar, imar ve planlama yetkilerine yerel yönetimlerin oldukça etkili bir biçimde ortak edilmesi sonucunda giderek toplum yararına kullanım amacından uzaklaşmış ve bireysel çıkar ağırlıklı özel kullanımlara açılmıştır. Ne yazık ki, bu dönemden başlayarak, imar planlarının düzenli kentsel gelişmenin bir aracı olmaktan çok kentsel topraklar üzerinde değer artışı yaratmanın ve onu paylaştırmanın bir yolu olarak görüldüğüne tanık oluyoruz.
Öte yandan, devlet mülkiyetindeki taşınmazların yönetilmesinde karşılaşılan güçlükler ve Avrupa Birliği?ne uyum süreci nedeniyle gündeme gelen kimi talepler de, özellikle devlete ait toprakların rant yaratma ve paylaşma alanı olarak görülmesine neden olmuştur. 2000?li yıllardan başlayarak, yabancı şirketlerin de bu paylaşıma yoğun bir biçimde katıldıkları gözlenmektedir. Bunun sonucu olarak da, devlet mülkiyetinden özel mülkiyete geçiş süreci daha da hızlanmıştır.
Yard. Doç. Dr. Menaf Turan, bu kitapta, Türkiye?de kentsel rantın oluşum ve bölüşüm sürecini, genel olarak devlet mülkiyetinden özel mülkiyete geçiş süreci ile ilişkilendirerek ele almaktadır.
Osmanlı Devleti?nden günümüze değin devlet mülkiyetinin ne anlama geldiği, özel mülkiyete geçişin yöntemleri ve aktörleri, ekonomik ve toplumsal etmenler göz ardı edilmeden çözümleyici bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Elinizdeki son derece titiz, ayrıntılı ve bilinçli bu çalışmada, uygulamadan çarpıcı ve güncel örnekler de
seçilerek Türkiye?de kentsel toprak rantının oluşum ve bölüşüm süreci yasama, yürütme ve yargı ekseni çerçevesinde gözler önüne serilmektedir.
Bu kitap yalnızca Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi?nde yapılmış bir bilimsel araştırmanın ürünü değil, aynı zamanda üniversite öğrencileri, öğretim üyeleri ve başka araştırmacılar için de büyük yararlar sağlayabilecek önemli bir başvuru kaynağıdır.
Prof. Dr. Ruşen Keleş – Prof. Dr. Ayşegül Mengi
Kitabın Künyesi
Türkiye’de Kentsel Rant
Devlet Mülkiyetinden Özel Mülkiyete
Menaf Turan
Tan Kitabevi Yayınları
Baskı: Aralık 2009 (1. Basım)
Yayına Hazırlayan: Eda Çelik
Düzelti: Oktay Tercan
Kapak ve İç Tasarım: Erdem Olcay
Sayfa: 313
Fiyat: 16 TL
İçindekiler
Teşekkür
önsöz
giriş
I. Kentsel Rant Kuramı
1.?Artı Değer Kuramı İçinde Rantın Yeri
a.?Değer Kuramına Farklı Yaklaşımlar
b.?Artı Değerin Bir Unsuru Olarak Rant
c.?Rant Kategorileri
2.?Kentsel Rant Kuramı
a.?Kentsel Toprakta Özel Mülkiyet: Mutlak Rant
b.?Kentsel Toprakta Sermaye: Farklılık Rantı
3.?Rantın Ekonomi Politiği
a.?Rant ve Bölüşüm İlişkileri
b.?Rant, Faiz ve Toprağın Fiyatı
II. Türkiy e?de K entsel R ant
1.?Kentsel Rantın Oluşumu ve Bölüşümü Sürecinde Devlet
a.?Merkezi Yönetim
b.?Yerel Yönetimler
c.?Yargı
2.?Kentsel Rantın Oluşumu ve Bölüşümü Sürecinde Piyasa
3.?Devlet Mülkünde Kentsel Rant
a.?Osmanlı İmparatorluğu?ndan Günümüze Devlet Mülkü
b.?Devlet Mülkü Nedir?
c.?Devlet Mülkü Olan Topraklarda Özel Mülkiyet Yaratma Yöntemleri
d.?Hazine M ülkü Olan Toprakların Satışı
III. Uygulamadan Örneklerle Türkiye?de Kentsel Rant
1.?Ormanlar, Mer?alar ve Tarım Toprakları
a.?Ormanlar
Tarihsel Süreçte Ormanlar
Devlet Ormanlarında Özel Mülkiyet: 1950-1980 Dönemi
Devlet Ormanlarında Özel Mülkiyet: 1980 Sonrası
b.?M er?alar
Mer?aların Kısa Tarihçesi, Niteliği ve Tahsisi
Mer?aların Satılması İçin Yasa Değişiklikleri
c.?Tarım Toprakları
Çiftçiyi Topraklandırma Kanununun Etkisi
Toprak Reformu Çalışmaları
Hazineye Ait Tarım Topraklarının Satılması
Toprak Koruma Yasalarıyla Tarım Topraklarının Satılması
d.?Tarım Topraklarında Ayrıcalıklı Bir Küresel Şirket: Cargill
Plan Değişiklikleri ve Yapı Ruhsatlarına İlişkin Hukuksal Süreç
Toprak Koruma Yasalarıyla Cargill?e Tanınan Ayrıcalıklar
Cargill, Küresel Kapitalizm ve Rant
2.?Kıyılar ve Turizm Bölgeleri
a.?K ıyılarda Özel M ülkiyet
Kıyı Yasalarında Kıyılar
Turizmi Teşvik ve Kıyılar
b.?Kıyılarda Küresel Projeler
Kuşadası Limanı: Egeport
Galata Limanı: Galataport
Haydarpaşa Limanı
3.?Özelleştirme Sürecinde Devlet Mülkü
a.?Türkiye?de Özelleştirme Süreci
b.?Özelleştirilen K uruluşlara A it Topraklarda Rant
c.?Özelleştirerek Satma Uygulaması: Zincirlikuyu Karayolları Arazisi
Çift Yönlü Rant Elde Etme: Plan Değişikliği ve Satış
Ranta Karşı Hukuksal Mücadele
4.?Belediye Toprakları
a.?Belediyelerin Mülk Edinmesi ve Satması
Belediye Yasaları
İmar Yasaları ve Ankara?nın İmarı
Arsa Ofisi Aracılığıyla
Gecekondu Yasaları
b.?Belediyelerin Toprak Satmasına Güncel Bir Örnek: İETT A razisi
Yeni Bir Pazarlama Yöntemi: Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı
Satış Sürecinde Rant: Satış İçin Yasa Değişikliği
İmar Planı Değişikliklerinde Rant
5.?Gecekondu Alanları
a.?Gecekondu ve Konut Sorunu
b.?Soruna Projeci Çözüm: Kentsel Dönüşüm ve Kaynak Geliştirme
c.?Ankara?da Kentsel Dönüşüm ve Kaynak Geliştirme Projeleri
sonuç
kaynakça
Tablolar Listesi
Tablo 1 Mutlak Rant ve Farklılık Rantı
Tablo 2 GYODER?in Üyeleri
Tablo 3 1858 Arazi Kanunnamesi?nden Önce Topraktaki Mülkiyet Biçimleri
(Dirlik Sistemi)
Tablo 4 1858 Arazi Kanunnamesi?ne Göre Topraktaki Mülkiyet Biçimleri
Tablo 5 Devlet Malları
Tablo 6 Devlet Mülkünün Özellikleri
Tablo 7 Kentsel Rantın Oluşumu ve Bölüşümü Süreci
Tablo 8 Devredilmeyen Devlet Mülkü
Tablo 9 Hazineye Ait Tescilli Taşınmazlar (2007)
Tablo 10 4706 Sayılı Yasaya Göre Yapılan Satışlar (2005)
Tablo 11 2/B Alanları ve Oranları
Tablo 12 Devlet Orman İşletmeciliğinde Kaynak Aktarma Düzenekleri
Tablo 13 Yıllar İtibariyle Hazineye Ait Taşınmazların Satışı
Tablo 14 Özelleştirme Yöntemleri
Tablo 15 Özelleştirme Gelirleri
Tablo 16 Özelleştirme Gelirlerinin Yıllık Dağılımı
Tablo 17 Arsa Ofisi?nin Toprak Edinimi ve Elden Çıkarması (1971-2002)
Tablo 18 Ankara?da Kaynak Geliştirme Projeleri