Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü öğretim üyesi İbrahim Semiz, dizinin ?50 Soruda Görelilik kuramları? adlı kitabında özel ve genel görelilik kuramlarını herkesin ilgisini çekebilecek biçimde anlatıyor. Özel ve genel görelilik kuramları, insanoğlunun evrene bakışını değiştirmiş, devrimsel yenilikler getirmiştir. Sezdirdiği düşünsel ufuklarla da bilimin en heyecan verici konularındandır. Semiz kitabında, bu kuramları herkesin anlayabileceği sadelikte anlatmak ve metni ?sürükleyici? hale getirmek için her türlü araçtan, örneğin evrenbilimden bilimkurguya uzanan sıra dışı temalardan yararlanıyor.
Yazarın, konuyu en basit çerçeveden başlayarak genişletirken geçtiği kimi sorular şöyle:
Galileo göreliliğiyle Einstein özel göreliliğinin ilişkisi ne? Ya Einstein’ın Newton’u yanlışladığı gibi yarın birisi de Einstein’ı yanlışlarsa? Newton’un hareket yasaları nedir; veba salgını sayesinde bulundukları doğru mudur? Özel göreliliğin nesi özel? Işık hızı neden gözlemciye göre değişmez? Zaman genleşmesi nedir; hızlı giderek genç kalabilir miyim?
Uzay-zaman nedir? Kütle ile enerji arasında ne ilişki var? Işıktan hızlı giden nesneler olabilir mi? ?Genelçekim kuvveti? aslında yok mu? Eğri uzay-zaman ne demek? Evrenin genleşmesi ne demek? Nereye doğru genleşiyor? Her şey mi genleşiyor? Ben de genleşiyor muyum? Kara delik nedir? Kara delik başka evrenlere ya da evrenin uzak köşelerine geçit olabilir mi? Ne olacak bu evrenin hali? Bu bilgiler ne işime yarayacak?
Fiziğin Heyecanlı Ufuklarında – Cihan Yurdaün*
(13/08/2010 tarihli Radikal Kitap Eki)
Bilimde yaşanan hızlı gelişmeler göstermiştir ki, dünyamızı ve dünya üzerindeki varlığımızı anlamak için tek bir bilim dalı artık yeterli gelmemektedir. Sosyoloji ardından da yükseklisans düzeyinde edebiyat çalışmış ve hâlâ çalışmakta olan bir akademisyen olarak, özellikle sosyal/beşeri bilimler ve fen bilimleri arasındaki ilişkiyi hayatın bütünlüğünü görme ve ilham açısından çok önemli buluyorum. Bu bakımdan özellikle popüler bilim alanındaki çalışmaları ilgiyle takip ediyorum. 50 Soruda Görelilik Kuramları kitabıyla tanışmamda, konuya duyduğum ilginin yanı sıra, kitabın yazarı Dr. İbrahim Semiz?den zamanında Boğaziçi Üniversitesi?nde almış olduğum kozmoloji dersinin de büyük etkisi olmuştur. Hocamız sosyal/beşeri bilimler öğrencileri için özel olarak hazırlanan bu derste, fiziğin zor kavramlarını aldığımız eğitime en uygun biçimde indirgeyip bize sunmuş ve konuları herkese sevdirmiştir. Bu sebeple edebiyat çalışmalarımda kendime ilham kaynağı olarak gördüğüm görelilik konularında kendisinin eserini görünce, kitabı okumakta tereddüt etmedim.
Nitekim görelilik kavramı fiziğin anlaşılması kolay olmayan ama karmaşıklığı ile bir o kadar da merak uyandıran, atom bombasından kara deliklere, Einstein?dan CERN deneylerine kadar dünyanın gündeminde her vakit canlı kalan bir konusudur. 50 Soruda Görelilik Kuramları çokça merak edilen bu özel konuyu, konunun derinliğine yakışır bir biçimde çok boyutlu olarak fiziğin hem tarihi gelişimi içinde, hem de diğer konularıyla ilintili olarak detaylı bir biçimde ele alıyor. Kanımca en önemli özelliklerinden biri de, bilimsel kavramları popüler kültür ve gündelik hayatla ilişkilerini de es geçmeden okuyucuya sunması oluşturuyor. Yalın bir dille, sade ve bol örnekle, diyalog biçiminde yazılan kitapta, diyalogun basit bir soru-cevap şeklinden öte, biri öğretmen diğeri öğrenci pozisyonunda iki arkadaşın konuşması biçiminde gelişiyor olması, yarattığı sıcak atmosferle bazen zor ve yabancı duran kavramların anlaşılmasına önemli katkıda bulunuyor. Öte yandan yeri geldiğinde günümüz sinema filmlerine atıfta bulunmasıyla, ekranlarımızda çokça gördüğümüz filmlerin -özellikle bilimkurgu filmlerinin- bilimin ne tarafında durduklarını, bilimsel kavramlardan nasıl faydalandıklarını veya nasıl yanlış yorumladıklarını eğlenceli bir biçimde, popüler kültürle bilimin ilişkisini en güzel irdeleyen örnekler olarak sunuyor.
Eşdeğerlik ilkesi nedir?
Kitap görelilik kuramlarını merkezine almasının yanı sıra bölümleri itibarıyla, kuramının ulaşabildiği tüm diğer fizik konularından da detaylı bir biçimde bahsetmekten ve fikirleri gidebilecekleri en uçlara taşımaktan geri kalmıyor. Bu tür bir yaklaşım okuyucuda kimi zaman konulardan uzaklaşıldığı hissini uyandırsa da, kitabın bütünü düşünüldüğünde, konuların ve dolayısıyla evrenin aslında nasıl iç içe olduğunu vurgulaması, bilim ve insanlık tarihini irdelemesi bakımdan değer taşıyor. Dr. İbrahim Semiz?in özel çalışma alanı olan kozmoloji hakkında yazılan bölüm ise hem kitabın gidişatının doğal sonucu olarak kendini göstermesinin yanı sıra, hem de eserin bütününden ayrı olarak dahi ele alınacak ustalıkta yazılmış. Özellikle bu bölüm büyük kavramlara ufak ve anlaşılabilir açıklamalar getirebilmesi, yeni sorularla okuyucu düşündürmesiyle, yazarın konu üzerindeki hâkimiyetini bir kez daha gözler önüne seriyor. Ayrıca sonuç bölümü de sadece görelilik kuramları veya fizik değil, bilimin insan hayatındaki önemini irdelemesi bakımından özel ve oldukça başarılı; bence farkındalık yaratacak bir kapanış olarak nitelendirmek yanlış olmaz.
Kitabın isminin 50 Soruda Görelilik Kuramları olmasına rağmen, her soru veya her bölüm için bu tür bir öznellik taşıyabildiğini söylemek güç. Zira kitap kavramları tarihsel bir bütünlük ve gelişimi içerisinde ele alıyor. Örneğin 34. soru olan ?Eşdeğerlilik ilkesi nedir?? sorusunun yanıtını anlamak, 10. soru olan ?Galileo göreliliğinde dönüşüm nasıl yapılır?? sorusunun yanıtını okumadan ve daha önceki soruların yanıtı okunmadan, fizik konularına hâkim olmayan genel bir okuyucu için kolay olmayabilir. Tüm kitabın öncelikle baştan sona okunması gerekir. Bu bağlamda 50 soruyu birbirinden bağımsız veyahut tüm kitap okunmadan arada merak edilip bakılacak sorular olarak değerlendirmekten ziyade, birbirleriyle ilişkileri bakımından önem kazanan, birbirlerinin açıklayıcısı olan ve bir bütünlüğe hizmet eden parçalar olarak görmek -istisna olarak kozmoloji bölümü dışında- çok daha faydalı olacaktır. Kitaptaki diyaloglar da benzer bir mantıkta ilerlemektedir. Bu bakımdan diyaloglara ne kadar sohbet havası, dilin sadeliği ve samimiyeti hâkim olsa da, bu diyalogların belli bir konuyu açıklamak için hazırlandığı ve doğal bir konuşmanın gelişimini yansıtmak için konmadığı unutulmamalıdır. Zira hem sohbet havasını koruyup hem de önemli konuları açıklayabilmek çaba gerektiren bir meziyettir ve bir taraf çeşitli vakitlerde ağır basabilir.
Çizim ve fotoğraf desteği
50 Soruda Görelilik Kuramları tasarlanışı ve içindeki bilgilerin ciddiyeti itibariyle öncelikle bir bilim kitabı olarak kendini göstermekte, bilimsellik birinci özellik olarak kendini eser boyunca korumaktadır. Bu önemli kitabı bu bilimsellik ekseninde tutarak değerlendirmenin daha doğru olacağı fikrindeyim. Kitapta anlatılan bilimsel konular çoğu zaman gerçek formüller, sayısal tablolar ve şekillerle desteklenmekte, böyle bir yaklaşım da kitaba zaman zaman hafif bir ders kitabı havası katmaktadır. Gündelik hayatla ilintili açıklayıcı örneklerin olması, bunların çizimler, fotoğraflar ve şekillerle desteklenmesi, sohbet tonunun devam etmesi, popüler konulara atıflar bilimselliği açıklayıcı mahiyettedir. Bu açıdan bakıldığında kitap basit bir kitap olmadığı için okuyucusundan konularla az da olsa aşinalık ve en önemlisi istek ve zihinsel çaba talep etmektedir. Aslında bu bağlamda kitabın zorluğu da her okuyucunun eğitimi ve ilgisine göre görecelidir ve konular düşünüldüğünde bilimle ilgilenen bir okuyucudan beklenen normal bir taleptir. Ancak şu unutulmamalıdır ki, bu özenli eser zor konuların kolaylaştırıldığı, üstünkörü geçiştirildiği veya çocuklara yönelik tasarlanmış basit bir kitap değildir. Şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki, görelilik kuramları hakkında ciddi olarak bilgi edinmek, terimlere ve kavramlara aşina olmak, fizik konusunda genel olarak ufkunu genişletmek isteyen ve zihinsel çabadan çekinmeyecek okuyucular için 50 Soruda Görelilik Kuramları çok değerli bir kaynak ve başarılı bir çalışma olarak kendini gösterecektir.
*Cihan Yurdaün: Boğaziçi Üniversitesi Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Araştırma Görevlisi
Kitabın Künyesi
50 Soruda Görelilik Kuramları
İbrahim Semiz
Bilim ve Gelecek Kitaplığı
Sayfa Sayısı : 266
Basım Tarihi : 06 – 2010
İbrahim Semiz kimdir?
Kendi deyimiyle ?meraklı bir insan…?
Öğrencilik ve akademik yaşamı derecelerle dolu bir fizikçi.
Boğaziçi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 1.?liği?
Yale Üniversitesi Doktora Yeterlilik Sınavı 1.?liği?
Yale Üniversitesi Fizik Bölümü J. W. Gibbs Ödülü?
Hâlâ Boğaziçi Üniv. Fizik Bölümü?nde öğretim üyesi.
