Türkiye?nin önde gelen Marksist iktisatçılarından Ertuğrul Ahmet Tonak, çeşitli yazılarından oluşan bu derlemede üç önemli işi birlikte yapıyor. Birinci olarak, kapitalist sistemin 2007?de patlak veren son krizini, Marksist kuramın geleneksel çerçevesini kullanarak çözümlüyor ve gösteriyor ki krizi tetikleyen temel etken, kâr haddinin baskı altında olduğu bir dönemde, artı-değerden giderek artan oranlarda pay alan finans kapitalde aranmalıdır. İkinci olarak, bu önemli saptamayı günlük dile dönüştürüyor; Batı?da, Türkiye?de krize yol açan süreçleri, bunların siyasi ve toplumsal yansımalarıyla birlikte iktisatçı olmayan okurlara açıyor. Üçüncü olarak da, kapitalizme özgü çelişkileri maskeleme, makyajlama görevlerini üstlenen burjuva iktisadının Türkiye?deki ve dışarıdaki temsilcilerine karşı sert ve ödünsüz polemiklere girişiyor. Batan Piyasalar! 21. Yüzyılın İlk Buhranı, bu nedenlerle solda yer alan herkes için vazgeçilmez bir başvuru kaynağı olacaktır.”
Korkut Boratav
Girdaplı Bir Dönemin Teorik Günlükleri – Nail Satlıgan
(18/12/2010 tarihli Radikal Kitap Eki)
Ülkemizin, uluslararası ve yerel iktisadi gelişmeleri eleştirel bir bakış açısıyla izlemek isteyenler açısından yararlı sayılacak bir özelliği var: Başka yerlerde, söz gelimi ABD?de de akademik iktisatçıların günlük ya da haftalık yayın organlarında düzenli yorumlar yazmaları (örneğin eskiden Samuelson, şimdilerde Krugman, Stiglitz) olağandır. Ama bu durum tamamen ?ana yolcu? (mainstream) iktisatçılarla sınırlıdır. Kapitalist düzen karşısında köklü bir muhalefeti dile getirmek isteyen iktisatçı ancak bu yayınların, okur mektuplarına ayrılmış bölümlerinde kendine yer bulabilir – o da kırk yılda bir ve bir iki paragrafı geçmemecesine.
Bizde ise Marksist ve/ya da sosyalist iktisatçılarımızın en iyilerinden bazıları, günlük basında süreli köşe yazıları yazabiliyorlar. Bunlardan biri kuşkusuz E. Ahmet Tonak. Tabii bu yazıların kullanım değerinin tam olarak gerçekleşmesi için, bunları belirli aralıklarla derleyip kitaplaştıracak yayınevlerine ihtiyaç var. Öyle olunca E. A. Tonak?ın ?Batan Piyasalar? derlemesi için Kırmızı Yayınları?na teşekkür etmemiz gerekiyor.
Rivayet muhteliftir
Tonak?ın bu derlemesinin okunmasını bir öncekinden (?Aman Piyasalar?) de daha heyecanlı kılan ise, buradaki yazıların kaleme alınışının kapitalist dünya ekonomisinin, yazarın kitabının altbaşlığında 21. Yüzyılın İlk Buhranı diye nitelediği bir altüst oluş dönemine rastlaması. Kapitalizmin ?konjonktürel?den çok ?yapısal? özelliklerinin öne çıktığı böyle bir evrede sistemin güncel ampirik gelişmelerinin nasıl bir teorik mercekle izlenmekte olduğu büsbütün önem kazanıyor. Tonak?ın kıdemli bir mensubu olduğu Marksist cenahta bu konuda rivayet muhteliftir. Emek-değer kategorilerine dayanan Marksist iktisat teorisinin fiyat cinsinden ampirik verilerle sınanamayacağını ileri sürenleri bir yana bırakalım. Bu yaklaşımın, kapitalizmi anlama ve aşma çabalarına yardımcı olmadığı gibi, Marksizmi, metafizik olma suçlamasıyla çürütmek isteyenlerin ekmeğine yağ sürdüğü açık olsa gerek. Gelgelelim bunun dışında da oldukça alacalı bir tayf söz konusu. İki uçtan birer örnek vermek gerekirse, kâr oranının azalma eğilimi yasasının ampirik kanıtının, kâr oranının artmasında (!) yattığını öne süren Paul Mattick ile yasayı resmî istatistiklerle karşılaştırıp bir ilk aşamada, kâr oranının uzun dönemli bir eğilim olarak azalmadığı sonucuna varan Joseph M. Gillman?ı hatırlatabiliriz. (Meraklısı için not: Bununla bu iktisatçıları tu kaka etmeye çalıştığım sanılmasın. Paul Mattick, sanayi işçiliğinden gelen, teorik sorunlarla uğraşmaya başladıktan sonra bir yandan Paul Samuelson gibi burjuva iktisadının duayeni bir iktisatçıyla polemiklere girişirken bir yandan da teorik fizikteki gelişmeleri Marksist açıdan yorumlayan, bu açıdan bakıldığında geleceğin çok yönlü insanının âdeta bir ön biçimlenişi olan seçkin bir yazardı. Gillman?ı ise, demin özetlediğim yanlış sonucun yanı sıra, bir ?artık değer üretmeyen harcamalar? kategorisi geliştirilmesini önererek, onlarca yıl sonra Tonak?ın Anwar Shaikh ile birlikte geliştireceği Marksist teoriyi ampirik verilerle sınama metodolojisinin habercisi olmuş sayabiliriz.) Tonak?ın bu geniş alan içerisinde yerleştiği yöntem bilimsel konum, içinden geçmekte olduğumuz ?21. yüzyılın ilk çöküntüsü?nü açıklamaya son derece uygun.
Bunalımın sebepleri
Tonak?ın haftalık gazete yazıları derlemesinin başına teorik bir giriş yazısı (Krizi Anlarken, s. 15-34) koyması bu açıdan çok değerli. Bu giriş, hem bunalımı harekete geçiren ve diyalektik olarak ondan beslenen nedensellikleri kavramsal bir mimari içinde sergiliyor hem de bu nedenselliklerin somut uzantılarını istatistiki verilere dayanarak yakalayıp yorumlamak için atılması zorunlu olan yöntemsel adımları, deyim yerindeyse dolayımları gösteriyor. Bu özlü metnin hakkını bir kitap tanıtma yazısının sınırları içinde vermek elbette olanaksız. Burada yalnızca önemli bir noktanın altını çizmek isterim: Tonak, A. Shaikh ile birlikte geliştirmiş olduğu ?Marksist muhasebe sistemi? algoritmasını açıkladıktan sonra, bu metodolojinin Türkiye ekonomisine uygulanışının örneği olarak AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesinden Yiğit Karahanoğulları?nın, geçen yıl kitap hâlinde yayımlanmış olan doktora tezine (?Marx?ın Değeri Ölçülebilir mi?? Yordam Kitap, 2009) gönderme yapıyor. Hiç kuşku yok, her meslektaşlarının gıpta edeceği bir hoca-öğrenci ilişkisi?
Yukarıda, Tonak?ın yazdıklarından söz ederken ?köşe yazısı? deyimini, istemeye istemeye, ama yaygın alışkanlığa boyun eğerek kullandım. Tonak?ın ?haftalıklar?ını, günümüzde, her paragrafı eksik ve aksak bir tek cümleden oluşan çiziktirmeleri akla getiren ?köşe yazısı? yerine, bir edebi tür olarak ?fıkra? terimiyle nitelemek daha uygun olur. Gündelik ve sıradan bir gözlem, bir bakıyorsunuz, topu topu bir iki sayfa sonra yazarı ? ve daha önemlisi, okuru ? söz gelimi Marksist iktisatta üretici olan ve olmayan emek ayrımıyla ilgili önemli bir teorik önermeye ulaştırıvermiş. Bu edebi ustalığın bir örneği olarak, adının da, yapıp ettiklerinin de hiç geçmediği bir metnin ?Che İçin?? başlığını adeta davet ettiği yazıyı (s. 316-18) zikretmek isterim.
Marksizm olunca polemik de olacak. Okur, Tonak?ın, geçerken indiriverdiği fırça darbeleriyle bir dizi medya maydanozu ?kâzip şöhret?in ? sözüm meclisten dışarı ? façasını aldığını görünce ? meşrebine göre ? ya hiddetten köpürecek ya da keyifle gülümseyecek.
Kitabın, ihmale gelmeyecek bir yararlı özelliği de, yazıların birçok yerine serpiştirilmiş kaynakçasal göndermelerin hele şu internet çağında, kapitalizmin Marksist eleştirisi alanında derinleşmek isteyecek okurlar için birer ipucu işlevi görmesi.
Kitabın Künyesi
Batan Piyasalar / 21. Yüzyılın İlk Buhranı
E. Ahmet Tonak
Kırmızı Yayınları
Basım Tarihi : 11 – 2010
327 sayfa