Bingöl Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Kalkınma Derneği (BİN-DER) tarafından derlenen ‘Bingöl Dengbêjleri’ kitabı ve DVD’si Doğan Karasu, Ahmet Hülaku, Orhan Korkmazcan, Devrim Güleryüz ve Özlem Güngör tarafından hazırlandı.
Kitapta Ahmet Oğuz, Ehmedê Bertî, Siddiqê Bozo, Ayşe Şan, Zozan, Yasemin Boran, Mehmet Çağ, Hacı Mehmet Aran, Ali Dolgun, Ahmet Demirbaş, Hacı Keser Mısır, İbrahim Uçar ve diğerleri gibi 52 dengbêj yer alıyor. Peri Yayınları’ndan çıkan ‘Bingöl Dengbêjleri’ kitabında, şimdiye kadar gün yüzüne çıkmayan Bingöl dengbêjleriyle birlikte, Bingöl’ün genç dengbêjlerinden örneklere de yer veriliyor.
Bin-Der Başkanı Doğan Karasu, ‘Sözlü tarih, masal, hikaye, destan, otantik köy düğünleri, fıkralar, atasözleri, deyimler vb. konuların böylesi bir çalışmaya ihtiyaç olduğunu biliyorduk’ diyerek başlattıkları çalışma için birçok dengbêjle yüz yüze görüşülmüş, ezgileri dinlenilmiş, kameraya kaydedilmiş ve sonunda eser ortaya çıkmış. Kitapta dengbêjlerin hayatı, her dengbêjden bir ya da birkaç klam, klamın sözleri Türkçe ve Kürtçe yer alırken, DVD’de de dengbêjlerin klamları görüntülü sunulmuş.
52 dengbêjin yer aldığı kitapta, bir de stranbêj Rênçber Aziz var. Stranbej Aziz’in, aynı zamanda yaşam öyküsü de ilginç. 1980 sonrası Almanya’ya göç eden Rênçber Aziz, düğünlerde, özel gecelerde sahne alır, sayısız amatör kaset çıkarır. 1988 yılında hala bilinmeyen bir nedenden dolayı binanın balkonundan düşüp ölür. Bölge’de üne sahip olan dengbêj Ehmedê Bêrtî ise, dengbêjlikle birlikte çok iyi kaval çalarmış. Kendine iyi bakan, ismi yayılan Bêrtî, şeker hastalığına yakalandığında, ‘Şakiro gitti. Siddiqê Bozo öldü, sıra bende’ der ve 1986’da yaşama veda eder.
Dengbej, benlik davasıdır, tarihi geleneğin güncellenerek çağımıza taşınan esintisidir. Dengbej, sesi söyleyendir. Sese ruh veren, ahenk kazandırıp sesi canlı hale getirendir.
Dengbej, aidiyet duygusunun, dünün bugünkü sözcüsüdür; sosyal hafızadır. Dengbej, kelimeleri tespih taneleri gibi dizen sanatkârdır, içinde yaşadığı toplumun duygu yüklü şairidir.
Dengbej, topluma dil, kimlik, tarih, benlik, bellek kazandıran haykırıştır.
Dengbej, klamdır, çevredir, toplumdur.
Dengbej in icra ettiği klamlar, stranlar, diloklar, şîn ve şenlikler sessizce bitirilmek istenen kültürün özgünlüğüne ve özgürlüğüne duyulan tutkudur. Stranlarda sadece sevgi, sevda, dramlar, trajediler aktarılmaz. Tüm bunların yanı sıra tarih, diriliş ve çağların çığlığı da vardır stranlarda. Böylece toplumun yaşadıklarını, zamanı ve mekânı anlatır dengbej; yaşadığı yerin tüm renklerini, algılarını tasvir eder. Kürtçe’nin neredeyse unutulmuş olan, kullanılmayan en özgün sözcük ve anlatım biçimlerini kullanan ve Kürtçe’nin ruhuna uygun, en bozulmamış halini ifade eden özgün sözlü edebiyatıdır klamlar.
Dengbej dilinin zenginliği, özgünlüğü, yalınlığı, canlılığı, duruluğu insan ruhunu etkileyen özelliği stranlarda ön plana çıkar. İcra ettikleri değerlerde çaba, edebî sanat, bedel, alınteri ve kimi zaman gözyaşı vardır. Her dil bir metot ile standart hale gelirken, Kürtçe, dengbejler vasıtasıyla anlaşılır bir standart yakalamıştır.
Bingöl Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Kalkınma Derneği (BİN-DER) tarafından derlenen ‘Bingöl Dengbêjleri’ DVD’sini izlemek için tıklayınız
Bingöl Dengbejleri Derleyen: Ahmet Hülakü, Devrim Güleryüz, Doğan Karasu, Orhan Korkmazcan, Özlem Güngör
Peri Yayınları, İstanbul, 2007, 256 sayfa,