Schivelbusch, faşist-totaliter rejimlerle, liberal-demokratik olarak değerlendirebileceğimiz New Deal?in ortak yönlerini anlatıyor.
Faşizm ve Nasyonal Sosyalizm ya da her biri üzerine müstakil olarak yapılan çalışmalarda bir diğerine referans verildiğine rastlamamız oldukça kuvvetli bir ihtimaldir. Aralarındaki kan bağını kabul ettiğimiz bu iki rejimin, onlarla aynı dönemde ABD?de ortaya çıkan, ?New Deal? düzeni ile akrabalıkları ise pek çoğumuzun aklına gelmemiştir. İşte bu noktada devreye giren Wolfgang Schivelbusch, birbirleri ile ilişkilendirilmeleri oldukça uzak görünen faşist-totaliter rejimlerle, liberal-demokratik olarak değerlendirebileceğimiz New Deal?in, hepimize şaşırtıcı gelecek ortak yönlerini Uzak Akrabalar isimli çalışmasıyla ortaya koyuyor.
Ekonomi, psikoloji, mimari
1929 Büyük Ekonomik Buhranı?nın totaliter rejimlerin yükselişine ivme kazandırdığı ve bu durumun II. Dünya Savaşı?nı hazırladığı, bugün artık yadsınamayan bir gerçek. Ancak ilgi çekici olan, ekonomik buhranın Amerikan demokrasisinde de, Kıta Avrupası?ndakilere göre oldukça yumuşatılmış totaliter nüveler içeren New Deal düzenini ortaya çıkardığı iddiası. Schivelbusch, Uzak Akrabalar?da totaliter rejimlerle, demokratik bir rejimi beraber ele alırken, farklılıkları göz ardı etmeden aynılıklar üzerinden geliştirdiği bir karşılaştırma yöntemi kullanıyor. Bir bakıma Schivelbusch?un çalışmasının inceliğinde yatan tam da kullandığı bu metot. Schivelbusch, yedi bölümden oluşan Uzak Akrabalar?ın her bir bölümünde farklı temalar üzerinden Faşizm ve Nasyonal Sosyalizmi, New Deal ile karşılaştırarak, bir bakıma şeytanın gör dediğini yapıyor ve ekonomi politikalarından, şehir planlamasına, mimariden, lider profillerine kadar söz konusu üç rejimin, farklılıklarını göz ardı etmeksizin aynılıklarını ortaya koyuyor. Kır yaşamına öykünme, toprağa dönüş mitolojileri, sembolize olmuş değerler, anıtsallık, güçlü liderler ve topyekün bir savaşa doğru giden mobilize olmuş halklar her üç rejimin benzer noktaları.
Schivelbusch, Faşizm ve Nasyonal Sosyalizm üzerine yapılan diğer benzer çalışmalarda, dünyayı savaşa sürükleyen bu iki ideolojinin doğurdukları kanlı sonuçlar nedeniyle, haklı bir biçimde pejoratif anlamlar yüklenerek ele alındığını belirtir. Ancak bu durum Nasyonal Sosyalizm ya da Faşizmin izlediği politikalar ya da hayata geçirdikleri uygulamaların detaylarının görülmesini engelleyebilmektedir. Uzak Akrabalar?ın özgün bir çalışma olmasının altında da tam da bu durum yatmaktadır. Schivelbusch bir bakıma şeytanının avukatlığını yaparak bu ideolojilerin benimsedikleri politik tavrı ve uygulamaları mesafesini koruyarak ele almakta ve bu nesnel tutumu da Faşizm ve Nasyonal Sosyalizm gibi iki totaliter rejimin, liberal demokrasinin ürünlerinden biri olan New Deal ile karşılaştırılabilmesini olanaklı kılmaktadır.
Çalışmanın bir diğer ilginç yönü ise Schivelbusch?un yararlandığı kaynaklar. Uzak Akrabalar, başta Mussolini, Hitler ve Roosevelt olmak üzere dönemin siyaset adamlarının politik söylemlerinden, gazetelerdeki köşe yazılarına, mimariden, radyo yayınlarına kadar oldukça zengin bir kaynakçanın ürünü. Kaynakçadaki çeşitlilikten de anlaşılacağı gibi kitap, ekonomi, psikoloji, mimari gibi farklı disiplinlerin bir araya geldiği bir çalışma. Schivelbusch?un felsefe, edebiyat ve sosyoloji alanlarında akademik eğitim almış olmasının da, yaptığı çalışmanın interdisipliner yönünün ortaya çıkmasında payının büyük olduğunu iddia etmek yanlış olmayacaktır.
Uzak Akrabalar, sadece üç farklı rejimin karşılaştırmasını yapmıyor aynı zamanda 1930?ların sosyo-ekonomik ve politik atmosferine yönelik de önemli ipuçları barındırıyor. Kapitalist buhranın ve buhrandan kurtuluş için aranan yolların demokratik ya da totaliter rejim fark etmeksizin aynı yönde seyir gösterdiğini ilgi çekici argümanlarla destekleyen Uzak Akrabalar, dolu içeriğinin yanında keyifli bir okuma serüveni de vaat ediyor.
MEHTAP TANAR
(25.04.2014, http://kitap.radikal.com.tr/)
Uzak Akrabalar
Wolfgang Schivelbusch
Çeviren: Muhammet Metin
İletişim Yayınları
2014, 208 sayfa