Çikolata Kapitalizmi
Çikolata insan hayatının vazgeçilmez bir tatlısıdır. Dünya da çikolatayı sevmeyen insan çok azdır. Gerçekten tadı da sevilmeye değer olduğunu kanıtlamakta. Peki, yediğimiz, hayranı olduğumuz bu ürünün nasıl, nerden ve kimler tarafından üretildiğini biliyor muyuz? Sizleri bugün Büyük Çikolata şirketlerinin, çocuk işçiliğini ve diğer insan hakları ihlalerini nasıl görmezden geldiğini gözler önüne koymaya çalışacağım.
Çikolata öncelikle Batı Afrika, Asya ve Latin Amerika’nın tropik iklimlerde yetişen kakao çekirdeği, bir ürünüdür. Batı Afrika ülkeleri, çoğunlukla Gana ve Fildişi Sahilleri dünyanın kakao üretiminin % 70’ ni elinde bulundurmakta. Geçtiğimiz yıllarda bir çok gazeteci ve sivil Toplum aktivistleri, Batı Afrika’da kakao üretimi ve toplamında köleliği ve çocuk işçiliğinin nasıl yaygın olduklarını gösterdi. Bunun önüne geçmek isteyen bazı firmalar, bu tür haberleri medyada yayınlamamak için bir çok çaba gösterdi. Hatta 2004 yılında, Fildişi Sahilleri devlet başkanının çevresi, iddiaya göre bir gazeteciyi kakao üretiminde kullanılan kacak çocukları ve köleliliği haber yaptığı için suikaste kurban gitti. Yine 2010 yılında, Fildişi Sahilleri Devlet Başkanı, 3 tane gazeteyi, hükümetin kakao üretiminde rüşvet, çocuk işçiliği ve köleliği önlemediğini yazdığı için bu gazeteleri kapattı. Batı Afrika, uluslararası bilinen, Mars, Nestle, Hershey gibi bir çok dev çikolata firmalarıyla iş birliği yapan bir coğrafya. Bu coğrafyalarda yetişen Kakao bitkisi çikolatanın ham maddesi olarak biliniyor ve bütün kakao üretim fabrikaları bu dev markalarla anlaşma içindeler.
Fildişi Sahilleri tek başına dünya kakao üretiminin yaklaşık yarısını elinde tutmakta. Okadar zenginlerdirki kakao üretiminde, ülke gelirinin % 60’i kakaodan gelmekte. Kakao üreten çiftçilerinin günlük geliri ise sadece 2 dolardır. (Kramer, Anna. March 6, 2013. “Women and the big business of chocolate.” Oxfam America. http://www.oxfamamerica.org/explore/stories/women-and-the-big-business-of-chocolate/.)
Batı Afrika çocukları, günlük gelirleri açlık sınırının altında olduğu için, genç yaşta iş bulup çalışmak zorundadırlar. Bu yüzden kolaylıkla ucuz bir ücrete heryerde çalışabilirler. Hatta bir çok çocuk, para arayışında oldukları için bazen kakao üreticilerinin eline düşüp ucuz bir ücrete çalıştırılmaktalar. Bununlada kalmayıp bazı çocuklar ise öz akrabaları tarafından kakao üreticilerine satılmakta. Bir çok çocuk çalışma esnasında kol ve bacaklarını yaralamakta veya eğitimine devam edememekte. En yaygın çocuk işçi kaçırma olaylar çevre ülkelerden gelmekte, bunların başında dünyanın en fakir iki ülkesi de bulunmakta; Burkina, Faso ve Mali. Çocuklar bu üreticilerin eline düştüğü zaman yıllar boyunca ailelerini görmemekte. Bir cok gazeteci orda çalışan çocukların yaşlarının 10’un altında olduğunu tespit etti. Bu çalışan çocukların % 40’ nin ise kız olduğu haberlere yansıdı. (United States Department of Labor. 2012. “2012 Fındıngs on the Worst Forms of Child Labor: Cote d’Ivoire.” http://www.döl.göv/ilab/reports/child-labor/cote_divoire.htm.)
Çocuklar genel olarak sabah saat 6’da başlayıp akşama doğru işlerini bitirmekte. Bununla da kalmayıp bir çok çocuk kakao bitkisini topladıkları ormanı da temizlemekte. Dahada tehlikeli olan bir diğer sorun ise, çocukların ellerinde ağır palalarla gezmeleri. Sağlık yönünde de çocuklar insanların inanamayacağı boyutta yaşamaktalar. Bir çok çocuk yiyecek olarak ya muz yada mısır yemekte, toprağın üzerinde yatmakta ve günlerce düş almamaktalar.
Kakako tarlalarında çalışan Ganalı çocukların % 10, Fildişi Sahilli çocukların ise % 40 okula gitmemekte. (Payson Center for International Development and Technology Transfer. March 31, 2011. “Översight of Public and Private İnitiatıves to Eliminate Worst Forms of Child Labor ın the Cocoa Sector ın Çôte d’Ivoire and Ghana.” Tulane University. http://issuu.com/stevebutton/docs/tulane_final_report?e=1162575/3403846#search.)
Tahminlere göre yaklaşık 1 milyon Fildişi Sahilli ve Ganalı çocukların bu şartlar altında Kakao tarlalarında çalıştıkları vurgulanmakta. Batı Afrikalı çocukların en fazla çocuk işçiliğine maruz kaldıkları çocuklar olduğu vurgulanmakta. Uluslararası İşçi Hakları Forumu genel direktörü Abby Mills bu konu hakkında sounları söylemişti ‘’ Batı Afrika’da yapılan araştırmalara göre çocuk işçiliği ve kaçakçılığının yaygın olduğunu göstermekte’’ Çocuklara karşı fiziksel şiddette yaygın olan bir gerçek. Bu tarlalarda çalışmış olan Aby Diabate çocukların fiziksel şiddete maruz kaldıklarını çalışmayanların dövüldüğünü habercilerle yaptığı röportajda ifade etmişti.
Sonuç olarak, bu ve buna benzer iddialar yapılan araştırmalar sonunda kolaylıkla görülebilir. Hayatımızın vazgeçilmez bir yiyeceği olan çikolatanın üretimi arkasında ne yazıkki bu ve bundan daha kötü koşulların ve gerçeklerin yatmış olduğu kaçınılmaz bir gerçek.
Mehmet Sadık Bektaş