Yazınsal (edebi) anlatı türlerinde başından olaylar geçen kişilere kahraman denmektedir. Öykülerde, romanlarda, oyun ve anlatılarda ister bir durum anlatılsın ister bir olay dile getirilsin anlatılanlar birileriyle ilgili olacaktır, birilerinin başından geçecektir.? (Özdemir, 2002:127)
Kişilerin duygu, düşünce, özlem, tutku ve davranışları anlatılarak karakterler oluşturulur. Kahraman ve karakter terimleri birlikte anılır. ?Her yapıtta, başından olay geçen kahramanlar, çeşitli karakterleri canlandırır. Karakter, sanatçının yarattığı; duygu, düşünce ve tutku yönleriyle geliştirdiği, gerçek yaşamdan da esinlenerek deneyimiyle, birikimiyle, kendine özgü duyarlılığı ile biçimlendirdiği bir kişiliktir.? (Sever, 2003:63,64)
Çocuklar, çocuk edebiyatı ürünlerinde karakterler yoluyla insanları tanır, onlarla düşsel arkadaşlık kurar. Kendisinin ve başka insanların başından geçebilecek olayları kahramanlar aracılığıyla öğrenir. Kahramanların sorunları çözmede izlediği yol çocukları çok etkiler, çocukta kahramanlar gibi düşünme ve davranma isteği uyandırır.
Çocuklar, okudukları kitaplardaki kahramanlarla özdeşim kurabilmeli. Bu nedenle kahramanların fiziksel ve ruhsal portreleri güçlü bir biçimde çizilmelidir.
Karakterlerin özellikleri çocuğun kimlik gelişimini olumlu yönde etkilemelidir.
Sevdiği karakterler şiddete maruz kalmamalı ve olumsuz davranışlar sergileyen karakterlerin davranışları olumlanmamalıdır.
Batı?da kapitalizmin ihtiyaç duyduğu insan tipi, Aydınlanma felsefesine bağlı olarak edebiyatta da, idealize edilmiş (örnek çocuk) kahramanlar olarak ortaya çıkmıştır. Necdet Neydim?in (1998) incelediği idealleştirilmiş kız ve erkek figürlerinin, günümüzdeki çocuk gerçekliği anlayışına uygun olmadığı anlaşılmıştır.
Çocuk edebiyatı ürünlerindeki kahramanlar çok yönlü çizilmeli. Kahramanlar hep cesur, hep başarılı, hep üstün, hiç yanılmaz, hiç hata yapmaz, her şeyi bilen insanlar olarak işlenmemelidir.
Çocuk edebiyatı ürünlerinde hayvanlar da öykünün kahramanı olabilirler. ?Yazınsal yaratılarda yer alan hayvanlar aracılığıyla da yine anlatılmak istenen insanoğlunun serüvenidir.? (Özdemir, 2002:252) Kişileştirilmiş hayvan ve nesnelerin kahraman olması, düşselliğe yakın olan çocuk algılamasına uygun düşer, onun düşsel ihtiyaçlarına cevap olur.
Karakteri oluşturmak sanatçı duyarlılığını gerektirir. ?Gerçekçi ve sağlıklı bir biçimde karakter çizme, insanı bütün yönleriyle tanımayı gerektirir. Karakteri çizilecek kişinin eylemlerini, davranışlarını, çevresiyle ilişkilerini gözlemlemeyi gerektirir. Kişinin karakterini belirleyen bir bakıma bu ilişkilerdir.? (Özdemir, 2002:263)
Yazarlar, okuyucularına kahramanlarını tanıtmak için değişik karakter geliştirme yollarını kullanır. Çocuklar, kahramanların olaylar içindeki davranış ve eylemleri, konuşmaları, fiziksel görünüşleri ya da yazarın ve başka kahramanların onlarla ilgili yorumları aracılığıyla kişilik özelliklerini tanırlar.
Yazar, karakter geliştirmek için bu yollardan hangisini kullanırsa kullansın, karakterinin inandırıcı olmasına özen göstermelidir.
?Okulöncesi dönemdeki (2,3,4 yaş) çocuklar için hazırlanan kitaplarda, kahramanlar genellikle fiziksel özellikleriyle (dış görünüşleriyle) ön plana çıkarılır.
Onlara, sözleri ve hareketleriyle de bir kişilik kazandırılır. Bu yaşlardaki çocuklara kahramanların tanıtılmasında resmin önemli bir işlevi vardır. Çünkü, çocuklar yetişkinlerin aksine, birçok şeyi ilk kez duyduğunda, gördüğünde öğrenmeye başlar.
İşte, bu ilk sayılabilecek öğrenmelerde çocukların duydukları ve gördükleri onların hoşuna gitmeli, duyu algılarını devindirmelidir.? (Sever, 2003:83)
?Kahramanlar öykü boyunca bazen devingen (değişen), bazen de durağan (değişmeyen) kişilik özellikleriyle karşımıza çıkar.? (Sever, 2003:106)
Öykü boyunca kahramanın kişiliğinde olan değişimlerin nedenleri yeterince açıklanmalıdır. İnandırıcı almayan değişimlerle çocuk okurun güveni sarsılmamalıdır.
Kahramanın kişiliğinde bir değişim olmuyorsa, yazar bu durumu da okuyucusuna sezdirmelidir.
Kahramanlar da hayatın içindeki insanlar gibi yanlışlar yapabilir, başarısız olabilir ya da korkuya kapılabilirler. Yazar, kahramanların içinde bulunduğu olumsuz koşullara direnmesini, bu koşullardan çıkış için çözümler üretmesini öne çıkarmalıdır.
Masal ve masalımsı türler dışındaki kitaplarda kahramanların özellikleri gerçekçi olmalı, abartıdan kaçınılmalıdır.
Kahramanlar büyümüş de küçülmüş çocuklar olmamalı.
Güçlü kahramanlar aracılığı ile, yoksul ya da kötü giyinen karakterlerin ortadan kaldırılması çokça işlenen konulardandır. Kahramanlar aracılığı ile, yoksulluk karşısında korku ve nefret duyguları uyandırmak, çocukları bilinçaltına yerleştirilmemelidir.
?Okul öncesi için yazılan kitaplarda az sayıda kahraman kullanılırken, ilköğretim kitaplarında kahramanların sayısı çoğalabilir.? (Akal, 2008)
Hayvanlar da çocuk kitaplarının vazgeçilmez karakterleridir. Çocuklar, bu karakterlerin özelliklerini kuru kuruya belgesel bir bilgi gibi değil, ilgi çekici anlatımlarla öğrenmelidir.

K A Y N A K Ç A
Akal Aytül
Eğetim-Sen Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Ölçütleri İçin Eleştiri ve Öneriler, 2008.

Neydim Necdet
Çocuk ve Edebiyat, Bu Yayınları, İstanbul, 1998.

Özdemir Emin
Yazınsal Türler, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2002.

Sever Sedat
Çocuk ve Edebiyat, Kök Yayıncılık, Ankara, 2003

Yazan: *Mehmet Kaya, Eğitim Sen Kitap Komisyonu Üyesi.

Bu makale, EĞİTİM SEN (Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası) tarafından hazırlanan İlköğretim Çocuk Edebiyatı konulu 2010 Kitap Kataloğu’ndan alınmıştır.

Previous Story

Hamlet (Manga) – Shakespeare

Next Story

Halkın İçinde – Maksim Gorki ‘Bir halkın ayaklanış ve uyanış öyküsü’

Latest from Çocuk Edebiyatı

Go toTop

OKUMA ÖNERİLERİMİZ