Türkiye?de Twitter ve Youtube?un yasaklanma süreçlerinde büyük bir tepkiye tanık olduk, oluyoruz. Kullanıcılar, gündelik hayatlarına fazlasıyla dâhil olmuş bu ürünlere ulaşamamaktan öfkelendiler, farklı yöntemlerle yasakları devre dışı bırakmayı denediler. Yaşananlara dair entelektüel alandan ya da kanaat önderleri tarafından dile getirilen itirazlar da oldukça fazlaydı: Âdeta doksanların başındaki ?Radyoma Dokunma? eylemleriyle kıyaslanacak bir medyaya sahip çıkma iradesi yaygınlaştı. Söz konusu itirazların temel ekseni ifade özgürlüğü ya da haber alma özgürlüğü. Başka bir deyişle, yasak üzerinden Twitter?ı savunur, dolayısıyla Twitter?ı tartışırken, doğal olarak özgürlük çerçevesinde hareket ediliyor. Peki, Twitter?ı ele almanın tek yolu bu mudur? Ya da Twitter ve diğer sosyal medya platformlarını yalnızca özgürlük bağlamında düşünmek, bu araçların ve onlarla kurulan toplumsal ilişkilerin eksik anlaşılmasına yol açmaz mı? Daha teorik bir dille sorarsak, Twitter?ı bir iletişim aracı olduğu kadar üretim aracı olarak da düşünmek daha derinlemesine bir kavrayışı sağlamaz mı?
Marx Geri Döndü: Medya, Meta ve Sermaye Birikimi adlı kitap, yukarıdaki sorulara olumlu yanıt veren çalışmalardan oluşuyor. Marx ya da Marksist literatür tarafından geliştirilen kavramsal çerçeveler üzerine inşa edilen on makalede, medya ve iletişim alanının daha iyi anlaşılması için liberal ya da postmodern yaklaşımların yetersizliği, bu sebeple de Marksist ekonomi politiğin gerekliliği savunuluyor: Dolayısıyla mealen, ?Twitter ya da Facebook yalnızca iletişim aracı değildir, aynı zamanda birer üretim aracıdır? deniyor. Ayrıca kullanıcıların kendilerini ifade eder, eş dostla paylaşımlar yaşarken, sömürüldükleri ve üzerlerinden artı değer üretilen bir gayrimaddi emek ortaya koyduklarının göz ardı edilemeyeceği savunuluyor. Derlemede yer alan Eran Fischer ve William Henning, James Hebblewhite?ın makalelerinden yaptığımız bu özette görülebileceği üzere, Marx Geri Döndü, özelde medya-iletişim genelde sosyal bilimler alanında son yıllarda gözlenmekte olan Marx?a referans veren çalışmalarının artışını işaret ediyor.
İnternet ve kapitalizm
Derleme, medya-iletişim çalışmaları alanının saygın ve eleştirel akademik yayın organlarından triple-C?nin, 2012 tarihli ?Marx Geri Döndü: Günümüz Eleştirel İletişim Çalışmaları Açısından Marksist Kuram ve Araştırmanın Önemi? başlıklı özel sayısı temel alınarak hazırlanmış. Özel sayının editörleri Christian Fuchs ve Vincent Mosco?nun giriş yazısında vurguladıkları üzere, özellikle 2008 küresel finans krizi ardından, krize giriş sebeplerinin anlaşılması ve çıkış yollarının bulunması amacıyla Marx?a başvuranların sayısı gittikçe arttı. Bu yüzden belki de, Türkçe eserin editörlerinden Funda Başaran?ın işaret ettiği üzere ?Marx geri döndü? yerine, sosyalbilimler alanının Marx?a geri döndüğünü söylemek daha doğru olabilir, zira ?Marx her zaman kapitalizmin en kapsamlı çözümlemesi olarak yerli yerinde durmaktadır?.
Derlemede yer alan on makalede değinilen konular oldukça çeşitli olsa da ortak bağlam medya ve iletişim alanı: Kültür endüstrilerinde ?freelance? istihdam üzerinden sömürü, dijital teknolojilerin yüksek öğrenim alanında artırdığı metalaşma ve fetişleşme, ilkel birikim kuramının sosyal medyadaki izdüşümü, bilişsel kapitalizm ve ağlar, kullanıcı-izleyicilerin metalaşması, internetin sürtünmesiz kapitalizmle olan bağı. Dolayısıyla, başta yeni iletişim mecraları olmak üzere medya ve iletişim alanının farklı altbaşlıklarına dair on akademik çalışmanın, başarıyla bir araya getirildiği bir derlemeden bahsediyoruz. Tam da bu nokta, yani eserlerin akademisyenler tarafından öncelikli olarak akademisyenler hedeflenerek üretilmiş olması, genel okuru kitlesinin işini zorlaştırma riskini barındırıyor. Zira gerek kuramsal derinlik gerekse kullanılan dil bir hayli ?akademik?. Ancak bu durum, eseri piyasada mevcut onlarca ?yeni medya? kitabından farklılaştırıyor: Makalelerin her biri, son derece emek verilmiş, zihin açıcı çalışmalar.
Medya-iletişim alanı için önemli
Çalışmanın Türkçeleştirilmesi ise oldukça maharetle kotarılmış. Makaleler, Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi yüksek lisans-doktora öğrencileri tarafından ayrı ayrı ve çaprazlama çevirilerle Türkçeye kazandırılmış. Çeviri esnasında, Türkiye medya-iletişim alanında mevcut bir eksiklik de giderilmeye çalışılmış: Henüz Türkçe karşılığı bulunmayan yeni kavramları Türkçeleştirmek. Hem üretim hem tüketime karşılık gelen ?procumer?ı ?üretketim? olarak çevirmek gibi. Her ne kadar bu karşılıkların kabul görüp görmeyeceği zaman içinde anlaşılacak olsa da derlemede cesur bir girişimde bulunulmuş. Başta Funda Başaran olmak üzere eseri Türkiye?ye kazandıran ekibin, Marksist ekonomi politiğin Türkiye serüveninde önemli rol oynayan Labor Comm-İşçi İletişimi Konferansları?na ve Karaburun Bilim Kongresi?ne omuz verdiğini de not edelim.
Marx Geri Döndü, Türkiye?deki medya-iletişim çalışmaları alanına ilgi duyan akademisyenler ya da genel okurlar için oldukça değerli bir çalışma. Az sayıdaki görsel içeriğin, mizanpaj aşamasında özensizce yerleştirilmesi dışında göze batan bir kusuru yok. Dünya üzerindeki dolaşımı daha da görünür hale gelen Marx?ın hayaletinin, memlekete sirayet etmesinin yalnızca medya-iletişim alanın değil tüm toplumsal yaşamı daha iyi anlamamıza vesile olacağı aşikâr. Dünyanın değiştirilmesi meselesi ise bu tip çeviri çalışmaları ve Twitter kullanıcılarının gayrimaddi emeği de dâhil olmak üzere verilecek emek toplamına. En baştaki soruya dönersek, sanırım Marx geri dönse bu emeği Twitter başında değil de Twitter hakkında araştırma yaparak harcardı. Belki de Twitter çalışanlarını ya da kullanıcılarını örgütlemeye çalışarak.
ALTUĞ AKIN
17.05.2014, http://kitap.radikal.com.tr/
Marx Geri Döndü
(Medya, Meta ve Sermaye Birikimi)
Kolektif
Nota Bene Yayınları / Yayınevi Genel Dizisi
Türkçe Yayına Hazırlayan : Canis Döşemeci Başsüllü, Funda Başaran
Derleyen : Chiristian Fuchs, Vincent Mosco
Çeviri : Kolektif
Nota Bene Yayınları
2014, 440 sayfa,