Oliver Twist – Charles Dickens “Zenginlerin ikiyüzlülüğünü ve yoksulluğun insan ruhunda açtığı derin yaraları anlatan roman”

19. yüzyıl İngiliz edebiyatının en büyük romancısı olarak kabul edilen Charles Dickens, ilk yapıtı Bay Pickwick?in Serüvenleri?nin ardından yayınladığı Oliver Twist?te, dönemin Londra yaşamından yola çıkarak keskin bir toplumsal eleştiriye yönelir. Zenginlerin ikiyüzlülüğünü ve yoksulluğun insan ruhunda açtığı derin yaraları son derece etkileyici bir üslupla betimleyen Oliver Twist, hem bu dünyanın horlananlarının güçlü bir savunucusu hem de sürükleyiciliğini başından sonuna kadar yitirmeyen bir serüven romanıdır.

Victoria döneminin en saygın yazarı Charles Dickens, romanlarında Sanayi Devrimi sırasında geniş kitlelerin çektiği acıları ve yoksulluğu gerçekçi bir bakışla anlatmıştır. Yetersiz kurumlar ve toplumsal kötülüklerin eleştirisi, Londra?daki yaşam üstüne ayrıntılı bilgiler, karakter yaratmadaki ustalık, güçlü bir anlatı ve yardımseverlik duygusu gibi özelliklerin hemen tüm yapıtlarında baskın olduğu görülür. Romancılığının yanı sıra gazeteciliği ve politikayla yakın ilgisi ile sağlığında büyük üne kavuşan Dickens, bugün de birçoklarınca İngiliz romanının en büyük adı sayılır. Yapıtlarında yer yer belgesel olarak nitelendirilebilecek bir gerçekçiliği yansıtmakla birlikte, mizah ve fantezi öğelerine de yer veren Dickens, Oliver Twist?ten Büyük Umutlar?a kadar tüm romanlarında yoksullar ve ezilenlerin sesi olmuştur.

Zeynep Aksoy’un 09/12/2005 Tarihinde Radikal Kitap Eki’nde Yayınlanan “Yoksulluğun karanlık portresi” Adlı Yazısı
Fakirlerin süründüğü, hastalığın ve suçun kol gezdiği 19. yüzyıl İngilteresi’nde kimsesiz bir çocuk, Oliver Twist. Kırılgan, acı dolu, kısa yaşamların ortasında kaderine boyun eğmeyerek, maruz kaldığı her türlü kötülüğün, içine itildiği suç dolu dünyanın hep bir adım uzağında kalarak iyi niyetiyle yazgısının döngüsünün değişimine katkıda bulunan, Viktorya İngilteresi edebiyatının en meşhur küçük kahramanlarından biri. Charles Dickens’ın daha önce birçok kez sinema ve sahneye uyarlanan romanını bu kez de Polanski beyazperdeye taşıdı. Polanski’nin büyük bütçeli yapımının Oliver Twist’in bugüne kadar yapılmış, romana ve ayrıntılarına en sadık kalan adaptasyon olduğunu söylüyor eleştirmenler.
Charles Dickens 1812’de Landport, İngiltere’de doğdu. Babası küçük bir memurdu. Aile 1815’de Londra’ya sonra da Chatham’e taşındı. 1823’de tekrar Londra’ya döndüklerinde durumları çok kötüleşmişti ve Dickens okuldan ayrılıp çalışmak zorunda kaldı. On iki yaşındayken günde on saat çalışan bir çocuk işçiydi Charles. Yazarlık kariyerine ise 1833’de yirmi bir yaşındayken başladı, gazete ve dergilere öyküler yazıyordu. 1838’de ilk olarak tefrika hâlinde yayımlanan romanı Oliver Twist, Noel Şarkısı ve Büyük Umutlar’la birlikte en önemli eserlerinden biridir.
Bir yoksullar evinde, oraya yürüyerek gelen genç bir kadının oğlu olarak dünyaya gelir Oliver. Annesi doğar doğmaz ölür ve bebek hayata yapayalnız başlar. Dokuz yaşına kadar türlü yetimhanelerde taş yürekli büyüklerin kötü muamelelerine maruz kalarak acılar içinde büyüdükten sonra bir cenaze levazımatçısının yanına çırak verilir. Buradaki kötü koşullara dayanamayıp yürüyerek Londra’ya kaçar. Yolda karşılaştığı ve ona sözde iyi davranan bir çocuk (Jack Dawkins) onu ‘çok kibar ve yardımsever bir bey’ diye tanıttığı, aslında kapkaççı çocuk çetesinin lideri bir ahlaksızın teki olan yaşlı Fagin’e götürür. Ve Oliver hırsızlık öğrenmek zorunda kalır. Bu hayat ona göre değildir, tüm yaşadıklarına, acılı geçmişine rağmen ahlâksızlık, çalıp çırpmak, kötülük onun mayasında yoktur. Kader kurbanı arkadaşı Nancy gibi, hırsız arkadaşlarının bir yankesiciliği üstüne kalınca tanıştığı Bay Brownlow gibi iyi insanlar sayesinde hayatta kalır, kötülükten uzaklaşır. Romanda haksızlığın kurbanı olan Nancy gibi talihsiz karakterler de vardır ama genel yapısıyla kötüler cezalarını bulur, iyiler de mutluluğu.

Antisemitizm eleştirisi
Oliver Twist ironik, kara mizahla dolu, sık sık yazılı olanın tam tersini ima eden akıcı diliyle 1830’lu yılların İngilteresi’ndeki yoksulluğun karanlık bir portresidir. İronik diline rağmen Dickens’ın en karanlık, melodramı en yoğun eserlerinden biridir. İlk sayfalarından (Oliver’ın doğumuyla annesinin ölümünden) itibaren ölüm Oliver’ın hayatında kol gezer ve insanlar ya yoksulluk ve açlıktan ya da bunların insanları dönüştürdüğü kötülerin yaptıklarından dolayı sinekler gibi ölüp dururlar. Roman dönemin fakirhanelerinin ve yetimhanelerinin içler acısı durumunu ve orada çalışanların yozlaşmışlığını gündeme getirir, Londra’nın suça boğulmuşluğunu, kokuşmuşluğunu gözler önüne serer, çocuk işçilerin, sokak çocuklarının, yankesicilerin korkunç hayatının resmini çeker. Romanın kötü karakteri ‘Yahudi’ olarak da bahsedilen Fagin (bu yüzden antisemitizm eleştirileri çok yapılır) gözünü para bürümüş kötü bir karakterdir, hırsın ve yüzeyselliğin temsilcisidir. Oliver ise, tam tersine toplumda iyi olan her şeyi temsil eder.
Oliver Twist karmaşık kurgusuyla kötüyle iyinin daimi savaşı sonucunda kötülerin kendi kötülükleri tarafından yok edildiğinin, iyilikseverliğin ve erdemin ise sonunda mutlaka ödülledirildiğinin altını çizer. Fakirler için sistem asla değişmese ve adaletten sonsuzca uzak olmaya devam etse de.

Sinemadaki Oliver
Oliver Twist beyazperdeye ilk kez 1909’da bir sessiz film olarak uyarlandı. 1948’de Alec Guiness’ın Fagin olarak çizdiği portreyle hatırlanan uyarlamayı David Lean yönetmişti. 1968’deki müzikal uyarlama ‘Oliver!’ 1969’da en iyi film Oscar’ını kazandı. Çeşitli ekran uyarlamalarının yanı sıra 2003’te Jacob Tierney’in modernize edilmiş beyazperde uyarlaması günümüz Torontosu’nda erkek fahişelere ve uyuşturuculara odaklanır. Roman Polanski’nin Oliver uyarlamasının ise Polanski’den dolayı ana karakter Oliver’la derin bir duygusal ve kişisel bağı var. Oliver, Fagin’in ve çetesinin içine girdiğinde on yaşında bir öksüzdür. Polanski de 1943’de ailesi Naziler tarafından götürüldükten sonra Krakow gettosunda öksüz, bir başına kalmıştı. O da savaş zamanı Polanyası’nda birçok kirli işle uğraşan Fagin tarzı insanlarla karşılaşmış ve hayatta kalmak için kuşkusuz kirli işlere bulaşmıştı. Polanski’nin yorumunda dikkat çeken bir özellik, romanda antisemitik bir karakter olarak betimlenen ve Oliver’a yaptığı bazı iyiliklerin altı pek çizilmeyen Fagin karakterini (Ben Kingsley) ne bir Yahudi ne de çocukları sömüren kötü biri olarak betimlemesi. Fagin bu uyarlamada çocuklara hırsızlık yaptıran ve ahlâksız biri, evet, ama o olmadan çocukların çok daha kötü kaderlere kurban olabileceklerini de ima ediyor.
Oliver Twist, Charles Dickens’ın ilk önemli romanıydı ve bu çocuğa kendi yaşamından çok şey aktarmıştı. Polanski için de çok kişisel bir öykü Oliver Twist; sırf küçük, yoksul ya da güçsüz olduğu için toplumun ikiyüzlülüğünü, yalnızlığı, itilmiş kakılmışlığı, kötü muameleyi, tacizi bir şekilde yaşamış ya da fark etmiş diğer tüm insanlar için de. Bu yüzden vazgeçilmez bir klasik ve evrensel.

Kitabın Künyesi 1
Oliver Twist
Charles Dickens
Engin Yayıncılık
Çeviren: Nihal Yeğinobalı
Baskı Tarihi: 1999
512 sayfa

Kitabın Künyesi 2
Oliver Twist
Charles Dickens
Çeviren: Nihal Yeğinobalı
Can Yayınları
Yayın Yılı: 2010
547 sayfa

Kitabın Künyesi 3
Oliver Twist
Charles Dickens
Oda Yayınları
Ocak 2001
432 sayfa

Kitabın Künyesi 4
(Kısaltılmış Çocuk Uyarlaması)
Oliver Twist
Charles Dickens,
Çeviren: Canset Işık,
İnkılâp Kitabevi,
1999,
240 sayfa