Sinema senaryoları ilginç bir şekilde sinema yayınları içerisinde ciddi bir yer kaplıyor, hem sinema tarihinin önemli filmlerinin hem de son dönem yeni Türk sineması filmlerinin senaryoları ?bazı örneklerde reji notlarıyla birlikte- basılıyor. Bununla birlikte senaryo yazma teknikleri adı altında onlarca pespaye yayın raflarda geziniyor, kendi filmlerinin senaryolarını oluşturmak isteyen sanatçı adayları, öğrenciler, senaryo yazarlığına adım atmak isteyen genç yazarlar bu curcuna içinde yollarını kaybedebiliyor. +1 Kitap?tan Ertan Yılmaz ve Yeliz Taşkan?ın çevirisiyle çıkan William Indick?in ?Senaryo(nuz)da Çatışma Oluşturma alt başlıklı kitabı ?Senaryo Yazarları İçin Psikoloji? bu senaryo yazımı kitaplarından belirli ölçülerde ayrılıyor.
Bir sanat eseri olarak sinemayla alımlayıcının karşılaşması tüm diğer sanatlardan, özellikle bilinçdışının etkinliğinin şiddeti anlamında köklü bir biçimde farklıdır. Benjamin resim ile sinema arasındaki bu alımlama farkını birinin derin düşünceye izin veren ?şimdi ve burada?lığı ile sinemanın kurgudan kaynaklanan, bilinçli kavrayışı zorlayan ?imajların ani değişimine dayalı? yapısı arasındaki farktan bahseder. Bu sebeple senaryolarda psikolojik derinlik, iç dünyalar ve toplumsal bağlamda yankısını bulan içsel çatışmalar oldukça önemlidir. William Indick?in eseri bu anlamda bir ilk başvuru niteliğinde. Kitap belirli bir şematizm taşısa da Freud, Erikson, Jung, Campbell, Adler ve Rollo May?in kuramsal çalışmaları çerçevesinde, sinema tarihinin önemli örnekleri üzerinden senaryolardaki psikanalitik unsurların bir sınıflamasını yapıyor.
Psikanalitik kuramın kurucusu Freud?un sistemleştirdiği Oidipus ve Elektra karmaşasının senaryolarda kahramanın ?arzu nesnesi? ile ?engeller? arasındaki yapısal dramatik çatışmaya denk düşmesi;
İd, ego ve süper ego olarak özetlenen seks ve saldırganlığa yönelik ilkel dürtülerin bastırılması;
Toplumsal-ahlaki normlarla uyumla belirlenen karakterin gelişim evrelerinin -sırasıyla- kötü karakter, kahramanın kendisi ve yol gösterici figürleriyle ilişkilendirilmesi gibi bağlantılar, senaryoları belirli şablonlara dönüştürme tehlikesi barındırsa da, karakter psikolojisinin zeminini oluşturabilirler. Psikoseksüel evrelerin (oral, anal, fallik, genital) de bu zeminin farklı bir anlatımını oluşturduğunu söyleyebiliriz.
Erikson?un Freud?un kuramına göre insanın daha çok toplumsal nevrozlarına eğilen kimlik krizi evreleri senaryolarda çok daha somut karşılıklarını bulabilecek modellemeler içeriyor. Kişinin kendi kimliğini oluşturma çabaları, özgürlük talebi ve çatışma, başkaldırı ve isyan, bağımsızlıktan sonra gelen yalnızlık, iletişim bozukluğu ve ilişki kurma ihtiyacı, orta yaş krizi, yakın ölümü fark etme ve ümitsizlikle birlikte yaşamı yeniden inşa etme girişimleri başarılı senaryolardaki belirli karakter gelişim evrelerine denk düşmektedir.
Jung?un kolektif bilinçaltı ile arketipler yaklaşımı ile Campbell?in mitik erkek kahramanın Maureen Murdock?ın kadın kahramanın yolculuğu görüşleri ilkel erginleme törenlerine kadar geri götürülebilecek kökenlerle dramatik gelişim evrelerinin psikanalitik bir özetini sunuyor. Adler?in aşağılık-üstünlük kompleksi ve Rollo May?in varoluşsal çatışmaya dair gözlemleri de karakter psikolojilerinin oluşturulmasında önemli izlekler sunabilir.
Bütün yaratıcı süreçlerde olduğu gibi senaryo yazımı da belirli kurallar, kalıplar ve yöntemlerle bütünüyle öğrenilemez, sanatsal yaratımın doğasında ?tekniği? aşan bir yan vardır. Dolayısıyla ?100 soruda kamera?, ?1000 soruda ışık? gibi kitapları okuyarak görüntü yönetmeni olunamayacağı gibi çeşitli senaryo yazımı teknikleri kitapları okuyarak da senarist olunamıyor maalesef. Ancak ?Senaryo Yazarları İçin Psikoloji? bu yaratım sürecinin belirli bir yönüne odaklanarak ve bir başlangıç noktası oluşturarak yaratıcılar için belirli yapılar sunabiliyorlar. Senaryoda bir karakter yaratmak istiyorsanız, bir de bu karaktere tutarlı bir iç dünya yaratmanız gerekir. Aynı zamanda kendinizi tanıtmanız ve karmaşalarınız içinde karmaşık olan pek çok şeyin yalın bilgisine de sahip olmanız. Bu açıdan kitap temel denilecek bir giriş niteliği taşımakta, değerli çevirisiyle üzerinde düşünmeniz için anlamlı bir rehbere dönüşmektedir.
(1) Walter Benjamin, Pasajlar, Çev: Ahmet Cemal, YKY, İstanbul 2009, s.74-75
Yazan: Okan Özkartal
Kitabın Künyesi
Senaryo Yazarları İçin Psikoloji
Yazar: William Indick
Yayınevi: +1 Kitap
Çeviren: Yeliz Taşkan
Sayfa Sayısı: 224 sayfa
Tanıtım Yazısı
“Bu yalnızca senaryo yazımı için bir kitap değildir. Sinemayla ilgili herkes için gerekli bir kitaptır. Bu kitap; olay örgüsü, karakter gelişimi ve öykü anlatma sanatının ardındaki psikolojiyi anlamak için mükemmel bir rehberdir.”
Robert C. Delay, Cedar Grove Agency Entertainment
“Senaryo yazarlarının, yönetmenlerin, film çözümlenmesi yapanların, sinema ve psikolojiye ilgi duyanların okuması gereken bir kitap. Bu kitap, başarılı bir senaryo yazmayı ya da film çekmeyi isteyen herkes için temel bir kaynak olma özelliğini taşıyor.”
Dr. Suzanne Johnson, Psikoloji Profesörü