Emek tarihi, ne yazık ki yeterli ilgi görmemiş ?alanlardan? biri. Oysa dünü bilip, bugünü anlayıp, yarına ışık tutmak açısından emek tarihinin sınıf mücadelesindeki yeri çok önemlidir. Üniversitelerde çok sayıda ?tarih? ve ?çalışma ekonomisi? ve ?endüstri ilişkileri? bölümleri bulunmasına rağmen konuya yönelik akademik ilginin de çok yetersiz olduğu görülüyor. Bilim dünyası için oldukça bakir olan bu alana yönelik ilginin azlığını anlamak kolay olmasa gerek. Bu ilgisizliğin doğrudan sonuçları kadar vahim olan dolaylı sonuçları da bulunmaktadır. İlgisizlik çeşitli kurumların arşivlerinin korunamamasına yol açarak emek tarihinin önemli belgelerinin yok olmasına neden olmuştur.
Emek çalışmaları alanındaki boşluğun azaltılması yönünde anlamlı bir çabayı oluşturan Cumhuriyet?in Hamalları: İşçiler, bugün olduğu gibi dün de bir ülkeyi sırtında taşıyan emekçilerin dününe, Cumhuriyet?in ilk dönemlerinde yaşananlara dair ?giriş? niteliğinde bazı ?anları? göstermeyi amaçlıyor. Bu nedenle, ?büyük anlatının? parçası olan ?küçük öyküleri? inceleme konusu olarak ele alıyor; dün ile bugün arasında bağ kurulmasına katkıda bulunmak istiyor.
Bizdeki emek tarihi – Aysel Sağır
(01/10/2010 tarihli Radikal Kitap Eki)
Cumhuriyet?in Hamalları?nda, Türkiye?nin emek tarihiyle ilgili ayrıntılı bir araştırma sunan Yüksel Akkaya, belgeleriyle birlikte okuyucusunu tanık ettiği bir Türkiye profili çıkarıyor karşımıza. Akkaya?nın, elimize tutuşturduğu belgeler, siyasi (sol) terminolojinin ana teması olan ?işçi sınıfı? kavramını, Türkiye?deki karşılığıyla buluşturmuyor sadece, yaşadığımız coğrafyanın sosyal, siyasal tarihiyle ilgili kulaktan dolma, bölük pörçük bilgilere de bir düzenleme getiriyor. Zira Osmanlı?nın son dönemlerinden itibaren, işletme ve imalathanelerde çalışan işçilerin, ?grev? yapıp, daha iyi ücret ve daha iyi çalışma koşulları için başlangıçta küçük adımlarla da olsa sonradan oluşacak uzun mücadele yolunun zemin taşlarını döşediklerini öğrenmiş bulunuyoruz. Her ne kadar anlatılan özneler bir sanayi işçisinin ruhsal, zihinsel manzarasını yansıtmasalar da, Anadolu?nun ekonomik, sosyal yapılanmasının belirlediği koşullara denk düşen kıpırdanmalarla tümüyle bize özgü ekonomek-sosyal bir tarihi biçimlendiriyor.
Disk?in gelişimi
Türkiye?nin emek geçmişiyle ilgili araştırmasını okuyucusuyla paylaşan Akkaya, tüm bu araştırmasını sonradan oluşacak ?sınıf kimliğine? kadar takip ediyor. Sınıf ve sınıf kimliğinde sendikaların rolünden hareketle, sendikal yapılanma ve sendika yayınlarıyla ilgili de dökümsel bilgi sunan yazar, ?sınıf kimliği?nin yarattığı DİSK?e bakarken, DİSK?in gelişim evrelerini de inceliyor.
Emek olgusuna bakış, ister istemez onun özneleriyle birlikte bir yaşam imgesi çıkarıyor karşımıza. Dolayısıyla da Cumhuriyet?in Hamalları?nı, dökümantal, belgelere hapsolmuş bir çalışma olarak görmemek gerekiyor. Her ne kadar, bahsedilen süreçlerin dökümü yapılırken, sosyal atmosfer ve hikâyeler ayrıntılarıyla anlatılmasa da, güçlü bir arka plan olarak kendini hissettiriyor. Yakalanan, açığa çıkarılan her bir veri, yaşanan trajedilerin de ipuçlarını veriyor. Sayılarla, kayıtlanmış belgelerle ifade edilen gerçekliğin satır aralarında bugüne taşınan reflekslerin yanı sıra, Musevi, Ermeni ve Rumlara yönelik, -ekonomik gerçeklikle alakalı- milliyetçi yaklaşım ve nefretin meşrulaştırıldığı zeminlere de işaret ediliyor.
Türkiye?deki sanayileşme ve ücretli emeğin tarihiyle ilgili araştırmasını 19. yüzyıl sonu itibarıyla ele alan Akkaya, Osmanlı ?sanayii?sine vurgu yapıyor. Cumhuriyet?in kurulma aşamalarında Osmanlı?dan nasıl bir gerçeklik devr alınmıştır? 1908 Devrim?i (İttihat ve Terakki) öncesi, nasıl bir yoğunlukta işçi hareketine tanık olunmuştur? Çok eski bir geçmişe sahip olmamasına rağmen dile getirilmeyen onlarca işletme ve söz konusu işletmelerde gerçekleşen grevler Akkaya?nın çalışmasının önemli bir ayrıtısını oluşturuyor.
Zira liman, rıhtım, reji, fırın, tramvay, basımhane, şimendifer, debbağhane, kömür, çimento fabrikası ve Şirket-i Hayriye işçilerinin, 1908?in Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında art arda gerçekleştirdikleri grevler, Osmanlı İmparatorluğu?nun olduğu kadar emek tarihinin de ?arkaik? kalmış bir konusu olarak dikkat çekiyor. Bu olgu, İttihat ve Terakki?nin de dikkatini çekiyor: ?1909 yılında Tatil-i Eşgal Kanunu ile, işçilerin büyük çoğunluğunun çalıştığı kamu kurum ve kuruluşları ile imtiyaz ve ruhsat almış şirketlerde sendika kurmayı yasaklamış, işçilerin örgütsüz olarak greve gitmelerini serbest bırakmıştır. Cumhuriyet yönetiminin de 1963?e kadar bu politikayı benimsemiş olması, 1908 Devrimi öncesindeki işçi hareketinin ortaya koyduğu potansiyel tehlikeyi ne kadar önemsediğini göstermektedir.?
1930?lu yılların başında ciddi oranda göze çarpan işsizlik sorunu, köylerden kente göçün de tarihçesi olarak öne çıkar. Tüm bunlara bağlı olarak, sendikal hareket, sendikalaşma neden gecikmiştir? Cumhuriyet kadrosu işçi eylemlerine sıcak bakmaz. Takrir-i Sükûn Kanunu?nun 17 Mart 1925 tarihinde kabul edildiği düşünülürse, söz konusu kadronun bakış açısı daha bir açıklık kazanacaktır: ?1925?in ilk yarısı Amele Teali Cemiyeti?nin de faal olduğu bir dönemdi. Cemiyet, ?1 Mayıs Amele Bayramı?nı örgütlemiş ve işçilere ?Mayıs 1 nedir?? başlıklı bir broşür dağıttı. Bu broşür nedeniyle tutuklanan Amele Teali Cemiyeti yöneticileri, İstiklal Mahkemesi kararıyla 7 yıldan 15 yıla kadar kürek cezasına mahküm edildiler.? Kitaptaki verilerden hareketle, Türkiye ?işçi sınıfı?nın oluşum tarihinde İzmir ve Selanik?in öncelikli kentler olarak olarak öne çıktığını belirtmekte yarar var.
Cumhuriyet?in başlangıcından itibaren emek alanına giren tüm özneleri kapsayan bilgileriyle, tarihsel çizgiye önemli bir katkı sunuyor Cumhuriyet?in Hamalları.
Prof. Yüksel Akkaya Hakkında Bilgi
1996 yılında İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü?nde ?Neo-Korporatizm ve Türkiye?de Sendikacılık? konulu tezini savunarak doktor oldu. 1994 yılında Mersin Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi?nde araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladı. 2006 yılından itibaren Gazi Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü?nün öğretim üyesidir. Mete Çetik ile ortak yayımladıkları Türkiye?de Endüstri İlişkileri (1999, Tarih Vakfı/FEV) ve Kapitalizmin Hapishanelerinde Ödünç Hayatlar: Avrupa Birliği, Sınıf Mücadeleleri, ?Küreselleşme? (2009, Eksen Yayıncılık) başlıklı iki kitabı vardır. Akademik ve siyasal dergilerin yanı sıra bir dönem Evrensel gazetesinde yazılar yazdı. www.sendika.org, www.mavidefter.org, www.dusunadasi.org, www.halkingunlugu.net gibi web sitelerinin yazarlığını yaptı. Sosyal politika, emek tarihi, işçi hareketleri ilgi alanını oluşturmaktadır.
Kitabın Künyesi
Cumhuriyet’in Hamalları: İşçiler
Yüksel Akkaya
Yordam Kitap
Düzeltme: Nilüfer Demir
Yayın Yönetmeni: Hayri Erdoğan
Kapak Tasarım: Savaş Çekiç
İç Tasarım: Savaş Çekiç
Sayfa Düzeni: Gönül Göner
Baskı: 1. Baskı, Eylül 2010, İstanbul
Sayfa Sayısı: 240
