İlginç Japon yazar Ryunosuke Akutagava?nın Raşomon başlıklı öyküler derlemesi Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi?nden çıkınca, acaba üniversite yayınevleri de rekabetçi telif piyasasına mı giriyor diye meraklandık ilk önce. Öyle ya; kültür piyasasına giren bankalar, vakıflar, meslek odaları, medya holdingleri; hatta bakanlıklar bile rekabetçi telif piyasasının cerbezesine dayanamadıktan sonra üniversite yayınevlerinin dayanması neden beklenmeliydi ki?
Kuşkusuz bu, özünde arzulanan bir şey değildir. Çünkü üniversite yayınevlerinin işlevi ve misyonu çok farklıdır. Daha çok bilimsel, felsefi, kültürel ve edebi doğruculuk ve nitelik adına, ağırbaşlı, karı ikinci plana atan, yeri geldiğinde sıkıcı olmayı peşin peşin kabullenen bir yayıncılık yapmaları münasiptir ki; bunu da layıkıyla yapanları mevcuttur. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi de bunlardan biridir.
Edgar Allan Poe ve Ryunosuke Akutagava kitapları aynı anda geldiğinde bu hususta bir parça kaygılanmadan edemedik. Fakat kitapları açıp incelemeye başladığımızda boşuna kaygı çektiğimizi hemen kavradık. Raşomon başlıklı öyküler derlemesi bir üniversite yayınevinin bir edebiyat yapıtına yaklaşımı söz konusu olduğunda çok manidar ve elzem tasarruflarla, tutumlarla, tavırlarla dolu; ilgi çekici bir kitap.
Öncelikle Japon yazar Ryunosuke Akutagava ve edebiyatı hakkında kısa bir bilgi vermek; daha sonra kitabın özeline geçmek dileğindeyiz. Akutagava 1892 doğumlu bir yazar. 1927 yılında yani 35 yaşında iken intihar ederek yaşamını sonlandırmış. 35 yıllık kısa ömrüne dolu dolu bir edebiyat serüveni sığdırmış. Çoğu öykülerden oluşan 19 Cilt kitap bırakmış geriye. Yüzlerce öykü yazmış. Bilindiği üzre; Akutagava?nın Raşomon adlı ünlü öyküsü ile Çalılıklar Arasında adlı öyküsünü birleştirerek Raşomon adlı bir film yapan ünlü Japon yönetmen Akira Kurosawa söz konusu yapıt ile 1951 Venedik Film Festivalinde birincilik ödülünü aldı.
Ryunosuke Akutagava Japonya?daki İmparator Taşyö döneminin (1912-1926) önde gelen yazarlarından. Bu dönemde Batılılaşma hamlesine hız vermiş Japon dünyasında öncü duygulanımları taşıyan yazarlardan birisi Akutagava. Öykülerinde vurucu buluşlara ve çarpıcı insanlık durumlarına yaslanıyor olmasının gücü hissediliyor. Yanı sıra iyi bir gözlemci ve tasvir ustası olması anlatısını yükseltiyor. Japon ruhunun derinlemesine verilmesi uğruna kimi zaman öykü platolarını tarihsel mekanlara, destan ve efsanelere, dinsel motiflere doğru kaydırabiliyor. Güncel hayatı sıkıcı ve sıradan buluyor ve edebiyatı her şeyin üstünde tutuyor. Öykülerinde ortaya koyduğu yaratıcı eda ile güçlü ibret mesajları ve meselleri ortaya koyuyor. Bu mesellerin etkisi onun büyük yazarlar arasında zikretmeye neden olacak denli sağlam.
Sözün özü; Ryunosuke Akutagava, tutkulu, adanmış, edebiyat dinine bağlı bir yazar.
Sapa dillerden çeviriler?
Doğrusu son dönemlerde çeviri piyasası neredeyse tamamen İngilizce edebiyata yöneldiği için birazcık kendimizi öksüz, biçare, mahrumiyet içinde hissediyorduk. Başka güçlü edebiyatlardan çeviri yapılırken bile İngilizce üzerinde geçiş yapılması ise apayrı bir kalp ağrısıydı. Fakat Raşomon kitabında yüreklere su serpercesine; bütün bu sıkıntıları bertaraf eden bir güzellik söz konusu. Bunun nedeni de kitabın çevirmeni Oğuz Baykara. Çevirmenin yaşam öyküsünü dikkatle okuyanlar bu kitapta Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi?nin ne yapmaya çabaladığını daha iyi anlıyor ve doğal olarak yayınevini taktir ediyor.
Oğuz Baykara, Boğaziçi Üniversitesi?nde ?Japonca ve Türkçe?nin Karşılaştırmalı Ses Yapısı? adlı bir master tezi yazmış. Daha sonra da Japon dili ve edebiyatı üzerinde uzmanlaşmak için Japonya?ya gitmiş.(1992) ?Çeviri Sözlükler ve Sözlükbilim Sorunsalı? adlı ikinci master tezini ise 1998?de Japonya?da tamamlamış. Ve daha sonra İmparator Taşyö dönemi Japon edebiyatı üzerine doktora tezini yazmış. (2004) Şimdi ise Boğaziçi Üniversitesi?nde Çeviribilim dalında öğretim üyesi.
Bu biyografik unsurları neden sıraladığım sorulabilir. Hemen yanıtlayayım: ?Bir üniversite yayınevi telif edebiyat piyasasında boy gösterecekse işte ancak böyle göstermelidir;? demek için bunları sıraladım. Dünyanın en sapa ve en zor lisanlarından birini, yerinde yaşayarak öğrenmiş bir akademisyen, kendini adadığı bu dilde, uzmanlaştığı bir döneme dair edebi çevirilerini binbir hassasiyetle ve yetkinlikle bize sunuyor? Konunun ehemmiyetini izah ederek, öykü adlarının Japoncalarını ve tarihlerini vererek. Sonsöz mahiyetinde, yazar ve asarı hakkında derinlikli bir analiz yazısı sunarak vesaire vesaire?
Sahici bir çevirmen, sahici bir yayınevi?
Oğuz Baykara?nın Raşomon adlı öyküler derlemesi, sadece değerli ve önemli bir Japon yazar olan Ryunosuke Akutagava?nın başarılı bir şekilde Türkçe?ye çevirilmesinden ibaret değil; aynı zamanda bize aykırı gelen dillerden telif kitapların nasıl yayımlanması gerektiğine dair bir de başarılı konsept sunumu. Yayınevini de değerli hocamızı da bu başarılı çalışma için kutluyoruz. Bize oldukça yabancı, oldukça uzak, hatta sapa denebilecek bir medeniyetin edebi duygusunu ve kültürel kodlarını birazcık anlayabilmemiz için bin bir emekle kapı açıyorlar. Bir dile adanmış bir yaşamın açtığı bir kapı bu? Öyle sıradan bir çalışma değil.
Doğrusu Oğuz Baykara?nın çevirilerini yaparken Türkçeyi de son derecede işlek ve başarılı kullandığını, akıcı bir dil oluşturabildiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Tabii Japon dili hakkında ?Wakarimatsu Ancinsan!? tümcesi dışında hiçbir şey bilmediğimiz için çeviri başarılı ya da değil diye bir şey söylememiz söz konusu değil. Ama kitapta yer alan öykülerden okuma hazzı duyduğumu ve bu duyguyu son zamanlarda yerli yazarlarda bile nadiren algıladığımı söyleyebilirim.
Kitabı yayına hazırlayan editör Meltem Aravi?nin de neredeyse hiçbir hataya geçit vermeyecek kadar ciddi bir çalışma yapmış olmasının dikkatimi çektiğini belirtmeliyim. Bu denli başarılı düzeltiyi Ergun Kocabıyık kitaplarında bile görememişimdir çok zaman.
Kitapta eleştirebileceğim tek husus; en sonda yer alan, Ryunosuke Akutagava edebiyatı hakkındaki inceleme yazısında çevirmenin, öykülerin ?Doğan Kardeş? tadında birer özetini vermesidir. Bu, münasip olmamıştır. Kitabı orta mektep ders kitabı konumuna çekme işlevi taşıyan, yersiz bir girişim olmuştur. Boğaziçi Üniversitesi?nin edebiyatçı simaları bizden çok daha iyi bilirler ki bu tür şematik özetler, çocuklar için verildiğinde bile çok yanıltıcı, yönlendirici, saptırıcı ve önyargı uyandırıcı olabilmektedir.
Edebi yapıtlarda bu tür diskur sevilmez.
Bir de çevirmen hızını alamayıp özetlediği öyküler arasına, bir müddet önce yine aynı yayınevinden çıkan, aynı yazara ait Kappa adlı kısa romanın özetini de koyunca gülüm keten helva iyiden iyiye yanar gibi olduysa da bu tür marifetleri görmezden gelmekte her daim faide olduğuna inananlardanımdır. Yeter ki niyetler halis olsun.
Neticede; Japon edebiyatına dair sahici bir yazarı, Japonca aslından çevirisi ile doğrudan, sahici bir çevirmenden, sahici bir yayınevinden okumak isterseniz bulabileceğiniz en iyi kitaplardan biri olmuş Raşomon.
(Bu yazı, 11 Eylül 2010 tarihli Birgün Kitap Eki’nde yayınlanmıştır.)
Hikmet Temel Akarsu
İstanbul, 23 Ağustos 2010
htakarsu@gmail.com ? www.myspace.com/hikmettemelakarsu
Kitabın Künyesi
Raşomon ve Diğer Öyküler
Ryunosuke Akutagava
Çeviren: Oğuz Baykara
239 Sayfa – Öykü
Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
