“Nâzım Hikmet’in Jokond ile Si-Ya-U’su, adını Nâzım’ın koyduğu Zeliha Berksoy tarafından sahneleniyor. Sanatçı Berksoy, ‘1928’de yazılmış bu denli modern, epik, ekspresyonist, sağlam bir eser az bulunur’ diyor.
Jokond’u tanır mısınız? Hani yüzünün bir tarafı gülerken diğerinin ağladığı söylenen, Leonardo da Vinci’nin başyapıtı ‘La Joconde’… Yani ‘Mona Lisa’… Ya Jokond, Louvre Müzesi’nde kendisini izlemeye gelen bir Şanghaylıya âşık olursa? Bu da yetmeyip aşkının peşinden dünya kadar yol teperek Şanghay’a giderse… Hayal edin.
Bundan tam 80 yıl önce, 1928?de hayal etmiş bunu büyük şair Nâzım Hikmet ve ‘Jokond ile Si-Ya-U’yu yazar. Bu şiirin yazılışından 18 yıl sonra, Bursa Hapishanesi’ndeyken bir güzel haber gelir. Yakın arkadaşı (Türkiye’de ilk kadın opera sanatçısı) Semiha Berksoy?un bir kızı olmuştur.
Annesi Celile Hanım’a bir mektup yazar Nâzım Hikmet ve şöyle der: “Çok sevindim, Semiha’nın kızı olmuş. Ben Zeliha ismini çok severim, isterlerse Zeliha koysunlar ismini”.
Ve Nâzım isim babası olur Zeliha Berksoy’un. Bu akşam Ses Tiyatrosu’nda perdesini açacak, “Jokond ile Si-Ya-U”yu sahneleyecek olan Zeliha Berksoy’un…
30 yıl önce…
Bu yıl 16. Uluslararası İstanbul Tiyatro Festivali’nin temasının İnsan Hakları olarak belirlenmesi, Berksoy’un bir süredir gerçekleştirmeyi planladığı “Jokond ile Si-Ya-U’nun tarihini öne çekmesine neden olur, festivale yetiştirir çalışmasını. Aslında, İstanbul seyircisi ikinci kez dinleyecek bu şiiri Berksoy’un sesinden. Tam 30 yıl önce İstanbul Şehir Tiyatroları’nda Ergin Orbey rejisiyle oynamış çünkü. Şimdi kendi rejisiyle, içinde müziğin, görselliğin, efektlerin de yer aldığı bir performans olarak sahneliyor bu şiiri.
Protesto şiiri
Prova sırasında konuştuğumuz Zeliha Berksoy, “Jokond ile Si-Ya-U’nun hikâyesini şöyle anlatıyor:
“Siyau, Nâzım Hikmet’in Sovyetler Birliği’nde üniversiteden arkadaşı. Daha önce bir süre Paris’te kalmış. Nâzım’a her zaman dermiş ki, ‘Hayatımın aşkı Mona Lisa. Sürekli ona bakmaya Louvre’a giderdim”. Sonra Siyau memleketine dönmüş. Bir süre sonra haber gelmiş ki gerici güçler tarafından öldürülmüş Siyau. Nâzım büyük acı duymuş bundan ve oturup bu şiiri yazmış.”
“1928’de yazılmış bu denli modern, epik, ekspresyonist, sağlam bir eser az bulunur” diyor Zeliha Berksoy ve sahneye koyarken şiirin içindeki protestoyu ortaya çıkardığını söylüyor:
“Bu şiir Nâzım için bir protestoydu. İnsanlık dışı savaşları, menfaatleri, politikaları protesto ediyor. Bu mesajın iletilmesini çok istedim, bu yolda çalıştım.”
Müzik Boran’dan
Şiirin mesajını desteklemek için de ses efektleri, müzik ve görüntüler kullanmış Berksoy. “Mona Lisa”nın yaratıcısı Leonardo Da Vinci?nin Rönesans’ın başmimarlarından biri olmasından hareketle Rönesans müzikleriyle başlıyor oyun.
Bu müziklere Louvre’un görüntüleri eşlik ediyor. Sonra Mona Lisa müzeyi terk edip de Siyau?nun peşinden yollara düştüğünde, 1920?lerin uçak sesleri ile onun geçtiği yerlerin yerel müzikleri giriyor devreye.
Ve çarpıcı fırtına sahnesi… Mona Lisa fırtınada savrulurken, Franz Lizst’in “Mazeppa” adlı eseri eşliğinde okuyor Berksoy dizeleri. “Nâzım’ın şiiri, ‘Mazeppa’ya sanki özel olarak ısmarlanmış gibi oturdu” diyor Berksoy.
Aslında, bu, “Jokond ile Si-Ya-U”ya uygun müzikleri derin bir araştırma sonucunda bir araya getiren İlke Boran’ın başarısı.
Finalde ise Beethoven’ın ?9. Senfoni’si kullanılıyor. 50 dakika süren “Jokond ile Si-Ya-U’nun ışıkları Yakup Çartık, dekoru ise Barış Dinçel imzalı.
Oyun bugün ve yarın akşam 20.30’da Ses Tiyatrosu?nda izlenebilir. (0212) 334 07 00”
Miraç Zeynep Özkartal, Milliyet Gazetesi, Kültür Sanat Sayfası, 29 Mayıs 2008
Zeliha Berksoy (d. 27/03/1946) Hayatı
Tiyatro ve sinema oyuncusu, sanatçı.
Ünlü opera sanatçısı Semiha Berksoy’un kızı olan Zeliha Berksoy’un çocukluğu annesinden dolayı operalar, Devlet Tiyatrosu kulisleri, turneler, yurt dışı gezileri arasında geçmiştir.
Ankara Devlet Konservatuarı’nın tiyatro bölümünde beş yıllık eğitimden sonra Ankara Devlet Tiyatrosu’nda göreve başlar (1965). Tiyatro üzerine Almanya’da Berlin’in en önemli tiyatrolarından Shiller Theatre’da reji asistanlığı eğitimi görmüştür. 1970’lerde Türkiye’ye dönen Zeliha Berksoy, “Asiye Nasıl Kurtulur?” oyununun yazarı Vasıf Öngören’in israrlı talebiyle oyunda Asiye’yi canlandırır. Annesi Semiha hanım da, Asiye’nin annesi rolünü oynar. Ankara Birlik Tiyatrosu’nda iki yıl boyunca sergilenen oyundan sonra Berksoy, Dostlar Tiyatrosu’nda çalışmaya başlamıştır.
Bir dönem Bakırköy Belediye Tiyatrosu ve İstanbul Şehir Tiyatroları’nda da görev yapan sanatçı, daha sonra 1980’de girdiği Mimar Sinan Üniversitesi’nde bugün Devlet Konservatuarı Tiyatro Ana Sanat Dalı Başkanlığı yapmaktadır. Zeliha Berksoy, sinema filmlerinde de rol almıştır.
Rol aldığı bazı oyunlar
* Jokond ile Si-Ya-U
* Yaşasın Savaş
* Marlen
* Nazıma Armağan
* Kafkas Tebeşir Dairesi
* Breht Kabare
* Asiye Nasıl Kurtulur
Yönettiği bazı oyunlar
* Jokond İle Si-Ya-U
* Mutlu Yıllar
* Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım
* Küçük Burjuva Düğünü
Filmografisi
* Film Bitti
* İkili Oyunlar