İki yüz yılı aşan tarihiyle hapishaneler, kuruldukları günden bu yana dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de önemli gündem maddelerinden biri oldu. Bu iki yüzyıllık süreçte gün geçtikçe yeni hapishane modelleri ve uygulama yöntemleri de ortaya çıktı. Buna bağlı olarak hapishanelerdeki uygulamalar protesto edildi. Hapishanelerde ve dışarıda kimileri ölümle sonuçlanan çeşitli direnişler yaşandı. Hapishanelerde yaşanan sorunlar bugün de güncelliğini sürdürüyor.
Şaban Öztürk?ün Türkiye Solunun Hapishane Tarihi adlı kitabı; gazetecilerin, yazarların, millet-vekillerinin, yayıncıların, öğrencilerin, hocaların ve daha pek çok kesimin hapishanelere konulduğu bir dönemde daha büyük bir önem kazanıyor. Yazar bu konuda şunları söylüyor: ?Son yıllarda hapishanelerin, siyasi mahpuslar ekseninde gündemde olması ve onların buralarda yaşadıkları, bizi geçmişte ülkemiz hapishanelerinde neler yaşandı sorusuna cevap aramaya itti. Bu arayış esnasında genel olarak siyasi mahpusların hapishane hayatlarına değinirken esas merkeze solu koyduk. Bunun da nedeni, yakın tarihimizde şu ya da bu ekolün hayatında hapishane belirli dönemlerde yer alırken, solun hayatında her dönem yer almış olmasıdır.?
Hapishanelerin, genel toplumsal sorunların bir parçası olduğunu belirten yazar, bunu bütünden koparıp insanlığın diğer sorunlarından ayrı düşünemeyeceğimizin altını çiziyor.
Birinci kitap, modern anlamda hapishanenin doğuşunu, Batı hukukunun Türkiye?ye girişinden kısmen Cumhuriyet öncesi dönemi de kapsayıp 1960?a kadar Türkiye?de yaşananları ele almıştı. Anlatılanlar ittihatçıların, sosyalistlerin, sağcıların hapishanelerde hangi koşullarda yaşadıklarının hikayesiydi. En çok da sosyalistlerin çünkü onlar hapishanelerin her dönem devamlı konuğu olmuşlardı. Birinci kitapta özellikle de Nâzım Hikmet?in ha-pislik yılları görülüyordu.
Yazar, ikinci kitapta ise 1960?dan başlayıp 12 Mart 1971 darbesini ve 1974?e kadar olan dönemi detaylarıyla anlatıyor.
İkinci kitap da birinci kitaptaki perspektif ile yazılmış. Yani ?meseleyi par-çalamadan, genel tarih ve sosyalist hareketin tarihi içinde bütünlüklü bir anlayışla? ele alıyor.
Şaban Öztürk, Türkiye Solunun Hapishane Tarihi?nin ikinci kitabının önsözünde şöyle diyor: ?Her tarihsel anın analizi, üretim tarzının ve toplumsal hayatın değişimleri göz önünde bulundurularak yapılır. Toplumsal çatışmalar da tüm bu saydıklarımızın temelinde yükselir. Hapishane ve mahpusluk da bu çatışmaların sonucundan başka bir şey değildir. Sonuçta, ele aldığımız konunun hangi evrelerden geçerek nasıl bir gelişme gösterdiğini, yukarıda açıklamaya çalıştığımız metoda uygun olarak anlatmaya özen gösterdik.
Kitabı okuyanlar görecek-tir ki, yazar, söylediklerinin hakkını vermiş. Diyalektik bir bakış açısıyla yukarıdaki metoda sadık kalınarak yazılan kitap, aslında Türkiye?nin siyasi geçmişine de ışık tutuyor.
Türkiye?nin emperyaliz¬min kucağına nasıl itildi¬ğini, hangi anlaşmalarla ne gibi tavizlerin verildiğini ve işbirlikçiliğin boyutlarını, yurtseverlerin dire¬nişlerinin nasıl bastırılıp hapishanelere atıldıklarını, öğrencilerin ve işçilerin mücadelelerini ve daha fazlasını titizlikle anlatıyor.
Okuru, yaşanan bu süreçler hakkında layıkıyla bilgilendirirken hapishaneleri kitabın merkezinde tutuyor. Bu yanıyla da ülkemizde ilk kez hapis-haneleri ele alıp böylesine kapsamlı bir çalışma yayınlanmış oluyor.
Çağlar Mirik
30 Ekim 2012 tarihli SoL Gazetesi Kitap Eki
Kitapların Künyesi
Türkiye Solunun Hapishane Tarihi 2. Kitap
Şaban Öztürk
Yar Yayınları / İnceleme – Araştırma Dizisi
Kapak Tasarımı : Mahir Ulaş Yeşil
İstanbul, 2010, 1. Basım
462 s.
Türkiye Solunun Hapishane Tarihi 1. Kitap
Şaban Öztürk
Yar Yayınları / İnceleme – Araştırma Dizisi
İstanbul 2004
324 sayfa