Corana gerilerken bizi bekleyenler – Dr. Suat Kamil Aksoy

Bugün itibariyle yeni saptanan olgu sayısı üç bin ve halen virüs taşıyanların sayısı seksen bin civarındadır. İyileşme süresini bir ay olarak kabul edersek mayıs sonunda salgın büyük oranda önemini yitirmiş olacaktır. Saptanmakta olan yeni vakıaların tümü değil bir kısmı yenidir. Günlük iyileşenlerin sayısı saptananların üzerine çıktığı için gerileme dönemine girmiş bulunuyoruz. Dolayısıyla henüz bir ay olmadan salgın bitecektir. mevcut hastaların iyileşme süresi beklenecektir.

CORANA GERİLERKEN BİZİ BEKLEYENLER

Türkiye Avrupa ve Amerika örneklerine göre sürecin iyi yönetildiği bir ülke oldu. Artık günlük kayıp sayıları da düşmeye başladı ve muhtemelen kısa bir süre içerisinde salgının sona erdiğini göreceğiz.
Burada daha önce de sokak ve ülke içi ya da dışı seyahat sınırlamasının önemli bir yararının olmayacağını iddia etmiştim.
Elbette salgın henüz çok sınırlıyken kitlenin çeşitli oranlarda birbirinden yalıtılması salgının hızını değiştirmese bile içerisinde hareket edeceği kitleyi DARALTMAK suretiyle olayın sonucunu DEĞİŞTİRİR. Örneğin ülkeye hiç girmese salgın da olmaz. Ya da mahalleye hiç girmemişse mahalle salgın dışında kalır. artık girmişse ve her yare dağılmışsa temiz kalmış bölgelerin bilgisine erişmek imkansızdır.

Eğer salgın başlamışsa sürecin hedefine varmasına MÜSAADE edilemez. dolayısıyla sonucu değil süreci sınırlayacak önlemler daha önemlidir. Bunlar kişiler arası mesafeyi genişleten önlemlerden ibarettir. Hijyen de bu çerçevededir. Dokunduğunuz bir yere daha önce başka birisi dokunmuşsa kişiler arasındaki mesafe sıfırlanmış olur. Evlere kapanma kişiler arası mesafeyi daraltan bir etkiye sahiptir. Böylece iç mekanlardaki salgın hızlanmış olur.

Sokağa çıkan bir insan orada bir başka insanla yakınlaşma ihtimali taşır ama bir yandan da evindekilerden uzaklaşmış olur. Toplum yönetimi ancak kamusal alanlara müdahale edebilir. Genel olarak aldırmazlık varsa böyle önlemler almak hiç yoktan iyidir. Salgın kontrolünde insanlara mesafe ve bunun dolayımı olan hijyen tavsiyeleri ya da kuralları telkin edilebilir. Uygulanması olanaklı olan zorunluluklar ilan edilebilir.

İnsanların evlerinden çıkmamaları toplumu değil daha çok kendilerini koruma amacı taşır.

toplumu koruyabilecek esas önlem filiasyon ve buna dayalı karantina sistemidir. Bu yol her tür salgın için geçerlidir. Çin Güney Kore ve Türkiye aralarındaki farkı bir yana bırakırsak esas olarak filiasyon sayesinde başarılı oldular.

Corona için ölüm oranı konusundaki bilgisizliğimiz hala devam ediyor. Tahminler çok değişken. Bu konuda ben şimdilik yüzde bir oranını geçerli sayıyorum. Gerçek bundan biraz daha yüksek ya da düşük olabilir. Ama New York özelinde rakamın binde 2,5 altında olamayacağının kanıtlandığını artık kabul etmek gerek.

Bu en küçük oran bile müdahale edilmediğinde Türkiye’de en az iki yüz bin kişiyi kaybedeceğimiz anlamına geliyor . Şu an kayıplar 2600 ve büyük ihtimalle 4000 olmadan salgın sona erecek. Bu başarı aynı zamanda dünyada salgın sona erene kadar onlarca kez aynı salgının yaşanabileceğini gösteriyor. Ülkede salgın sona erdikten sonra tekrar etmemesi için bazı önlemler gerekecektir.

Çin örneği çok daha az bir kayıpla bile salgından kurtulabileceğimizi gösteriyor. Bu başarıdaki en büyük pay filiasyona aittir. Çok hafif bir filiasyon bile ciddi sonuçlar üretebilmektedir.

İnsanların bir salgın sırasında mesafe ve hijyen hakkında bilinç edinmiş olmaları elbette sürece önemli bir yardımda bulunmuş olur. Ancak filiasyon konusundaki titizliğin ve bilincin etkisinin çok daha yüksek olduğunu bilmek gerekiyor. Salgın dünyada devam edecektir. Dolayısıyla tekrar tekrar salgın ortaya çıkabilir. Böyle doğal bir salgın bile insanlığı ciddi olarak yormuş durumdayken biyolojik saldırıların etkisinin ne kadar büyük olabileceğini de hayal etmiş oluyoruz. Böyle bir durumda bile filiasyon dışında her zaman geçerli olacak bir başka silaha sahip değiliz .

İlaç geliştirmek aşı imal etmek neredeyse salgınlar yapacağını yaptıktan sonra mümkün olmaktadır. Bir de bunlar için çok zaman harcamanın dışında çok emek ya da para harcamak da gerekiyor. Aynı şekilde salgın aşikar olduktan sonra gecikerek önlem almanın da maliyetleri katlayarak artırdığı artık kanıtlanmış durumdadır. Belki virüsü çok az kişiye yayıldığında tespit edip sınırlamak çok çaba gerektiriyor. Henüz olayın başlarında bir kişiyi yakalamak için bile çok para harcamak gerekiyor. Salgın büyüdüğünde bir kişiyi  yakalamanın maliyeti küçülüyor. Ancak bu aşamaya varıldığında ülke ekonomisini büyük oranda durdurmak gibi zorunluluklar doğuyor. Aslında süreç ilerledikçe önlemleri artırmak yerine en baştan sıkı takip etmenin nihai maliyeti düşürdüğü de gayet açıktır.

Örneğin yurt dışı trafik daha en baştan kesilse ve girişlerin tümüne karantina uygulansa ülkede okulların kapatılması mesafe ve hijyen tedbirleri dışında herhangi bir önleme gerek kalmayabilirdi. üretim ve iç dolaşım kesintiye uğramazdı. Sıkı bir filiasyonla kaybedilen insan sayısı da 100-200 gibi rakamlarda kalırdı. Dünyada pandemi sona erene kadar zaten yurt dışı trafik uzun süre sınırlanmak zorunda kalınacaktı. Buna erken sınırlamayla bir ay eklenmesi maliyeti çok değiştirmeyecekti.

ABD salgından en çok zarar gören ülke olacak gibi görünüyor. Bu kayıpları sağlık sisteminin güçsüzlüğüne bağlama eğilimi var. Geleneksel politik tartışmalar adına kayıpların büyüklüğü önemli bir malzeme sunmaktadır. Halbuki ortaya çıkan sonuçla sağlık sistemi arasında herhangi bir bağıntı yoktur. Örneğin Türkiye New York gibi bir aldırmazlıkla sürece başlamış olsaydı şimdi iki yüz bin kişi kaybetmiş olacaktı. Dahası yatak ve yoğun bakım kapasitesi bu  kadarını kaldıramayacaktı. Yani sistemimiz iyi diyen yetkililer olmayacaktı. Türkiye kendisinden kötü örnekler olmasaydı belki de şu an sorgulanıyor olurdu. Çünkü Güney Kore Çin’e çok yakın olduğu halde 230 kayıp vermişken Türkiye 300 kayıpla salgını durdurmayı başaramamış olacaktı. Anlaşıldığı üzere Türkiye salgın yönetimi bakımından en ideal davranışı sergilememiş durumdadır. Geriye dönük olarak yapılmış hatalar araştırılabilir ve bundan sonrası için bunlardan faydalanılabilir. Bunlar aynı zamanda biyolojik bir saldırı halinde gösterilecek hızlı refleksleri de ajandaya koymayı sağlayacaktır.

ABD normalde en güçlü ekonomilerden biri olarak Güney Kore ‘den daha başarılı olabilmeli ve kayıpları 1000 olmadan salgını durdura bilmeliydi. . Ortada biyolojik saldırı olmadığı halde bu derece başarısız olmasında kabahat açıkça bilgisiz ve hazırlıksız bir yönetime sahip olmaktan kaynaklanıyor. Şimdi Çin hakkında tedbirsizlik suçlamaları yapılıyor. Çin pek ala benim hatam olsa bile sizdeki kaybın sadece yüzde birinden sorumlu olabilirim. Zararın geri kalan kısmı sizin kendi kabahatiniz diyebilir. Hatta kendi sınırlarından giren vakıaların sayısını ortaya koyarsa diğer ülkeleri yetersiz tedbirle suçlayarak zarar tazmini isteyebilir.

Henüz olayın sıcak günleri bitmedi. Ancak bir süre sonra üretimi uygun bir şekilde düzenleyerek ve yaratıcı filiasyon yöntemleriyle ekonomiyi sarsmadan ve yaşamı çok zorlamadan sürdürülebilir bir salgın yönetiminin mümkün olabileceği de tanıtlanacaktır.

Acımasız ölüm rakamlarıyla karşılaşmadan tedbir alamayan ve dahası ne yapması gerektiğini bilmeyen yönetimleri ne kadar tehlikeli olduğu bu vesileyle ispatlanmış olmaktadır.

Bulaşıcı hastalıklarla mücadele Corona sayesinde önem kazanmış oluyor. Ülke ekonomilerinin bu şöhretsiz sağlık yönetimi dalından ne büyük oranda etkilenebildiği şaşırtıcı bir biçimde ortaya çıktı. Test yöntemlerinin ucuz ve kitlesel uygulamasının ne kadar önemli olduğu da görülmüş oldu.

Tüm hastane sisteminin yaşamını kurtardığı insan sayısı filiasyon sayesinde hayatı kurtarılmış insanların sayısının çok küçük bir yüzdesini oluşturmaktadır.

Salgın önleme teknolojisini geliştirmenin ve önleyicilik konusunda hızlı ve etkili bir başarıyı güvence altına almanın sadece insani olarak değil ekonomik olarak da ne kadar önemli olduğu artık çok net.
Şu an Türkiye’de her gün yaklaşık 40000 test yapılıyor. Artık yeni corona olgusu görülmediğinde bu test kapasitesi olası noktalara yönlendirilecektir. Dünyada salgın sürerken sınır kapıları, daha sonra da şüpheli durumlar ve ölümlerin çevreleri taranmaya devam edilecektir. Başka nedenlerle bil ölmüş olsa her ölen kişide corona payının olma ihtimali vardır. Başka etkenlerle olan ortak belirtiler taranmak durumundadır. Bu zorunluluk salgın yapan başka etkenleri izlemek için de kullanılabilir. Yani Corona mücadelesi başka etkenleri de içerecek biçimde genişletilebilir. Grip o kadar öldürücü değil belki ancak yine de binlerce insan bu nedenle ölmektedir. Sadece ölümlere değil iş yaşamında ve özel yaşamda önemli zararlara yol açan grip böyle bir listede yer almayı hak ediyor.

Bugün itibariyle yeni saptanan olgu sayısı üç bin ve halen virüs taşıyanların sayısı seksen bin civarındadır. İyileşme süresini bir ay olarak kabul edersek mayıs sonunda salgın büyük oranda önemini yitirmiş olacaktır. Saptanmakta olan yeni vakıaların tümü değil bir
kısmı yenidir. Dolayısıyla henüz bir ay olmadan salgının bitmiş olacağı söylenebilir.

Politik tartışmaların mücadele sürecinde önemli zorluklar yarattığı da kabul edilmelidir. Tartışmanın merkezine sokağa çıkıldı çıkılmadı ekseninin yerleşmesi doğru değildi. Gerçekte filiasyona dayalı karantinanın gereği gibi yürüyüp yürümediği bu tartışmadan bin kat daha önemliydi. Bu karantinalar çoğu durumda kişinin evinde ailesiyle yan yana karantina uygulaması biçiminde oldu. Bu süreçte kimse bu kişileri otele yerleştirelim diye konuşmadı. Bu bakımdan salgın daha çok karantinaya alınan temaslı kitlesi çerçevesinde genişledi. Şimdi salgın kısa bir süre içerisinde sınırlanarak ortadan kalkacak. Ancak tek tük olgular devam edecek ve bunların izlenebilmesi gerekecek. Tümden bir temizlik yapılamadığında salgın aynı güçle tekrar tekrar ortaya çıkacaktır. Varsaydığımız gibi bu salgın iki yüz bin can alma potansiyelinde idi, dört bin kayıpla salgın durduğunda aynı büyüklükte elli tane daha salgın dalgası kapıda bekliyor olacaktır. Basit bir matematik.

Üretimi ve hayatı tekrar durdurmadan yaratıcı ve etkili bir mücadele tarzının kurgulanması gerekiyor.

Dr. Suat Kamil Aksoy