Otizm Spektrumu ve Sosyal Adalet: Toplumsal Sorumluluğu Geri Kazanmak
Biyomedikal Dar Görüşlülükten Kesişimsel Eşitliğe Geçiş
Bu makale, otizm spektrum bozukluğu (OSB) araştırmaları ve uygulamalarında sosyal adalet ve hakkaniyet (equity) kavramlarının neden merkezi bir rol oynaması gerektiğini tartışmaktadır.
I. Geleneksel Çerçevenin Sınırlılıkları
OSB alanındaki geleneksel araştırmalar ve klinik uygulamalar, genellikle bireysel biyolojiye ve aile içi dinamiklere odaklanmıştır.
- Bireysel Odak: Araştırmalar, OSB’yi çoğunlukla bireyin genetik yapısı veya nörobiyolojik farklılıkları bağlamında ele almıştır. Bu yaklaşım, tanı, tedavi ve desteğin yalnızca bireysel seviyede çözülebileceği varsayımını beraberinde getirir.
- Sosyal Faktörlerin İhmali: Bu bireysel odaklanma, ırk, sınıf, cinsiyet ve sosyoekonomik durum gibi temel sosyal adalet faktörlerinin, OSB’li bireylerin deneyimlerini ve sonuçlarını nasıl etkilediğini görmezden gelir.
II. Sosyal Adaletin Zorunluluğu: Neden Hakkaniyet Önemlidir?
OSB’li bireyler, marjinalleşmiş veya dezavantajlı grupların üyeleri olduklarında, zorlukları katlanarak artar (kesişimsellik).
- Hakkaniyet Farkı: Farklı sosyoekonomik ve etnik gruplarda OSB’ye erişim, tanı süreçleri ve alınan destek hizmetlerinin kalitesinde ciddi eşitsizlikler bulunmaktadır. Örneğin, azınlık gruplarından gelen çocuklar, beyaz çocuklara göre daha geç teşhis edilebilir veya daha az kaynaklı hizmetlere yönlendirilebilir.
- Toplumsal Yük: OSB’li bireylerin karşılaştığı zorluklar (işsizlik, sosyal dışlanma, zorbalık), sadece bireyin farklılığından değil, toplumsal yapıların engellilik karşıtı tutumlarından ve sistemsel ırkçılıktan kaynaklanmaktadır.
III. Geleceğe Yönelik Çözüm Önerileri
OSB araştırmaları ve uygulamaları, sosyal adalet odaklı bir dönüşüm geçirmelidir:
- Kesişimsel Araştırma: Araştırmalar, OSB’yi çoklu tahakküm sistemleriyle (ırk, sınıf, engellilik) kesişim halinde analiz etmelidir. Bu, dezavantajlı grupların kendine özgü ihtiyaçlarını ve deneyimlerini anlamayı sağlar.
- Hakkaniyet Temelli Klinik Uygulama: Klinisyenler, kültürel önyargıların farkında olmalı ve tanı/değerlendirme süreçlerini, kültürel olarak duyarlı ve adil bir şekilde uygulamalıdır. Hizmetler, ihtiyaç duyan herkese, sosyoekonomik durumlarına bakılmaksızın eşit kalitede sunulmalıdır.
- Politik Eylem: Toplum, OSB’li bireylerin sadece tıbbi ihtiyaçlarını değil, eğitim, istihdam ve sosyal kabul gibi alanlardaki hakkaniyet ihtiyaçlarını da karşılamakla yükümlüdür.
