Sofistler
4. yüzyılın ünlü tarihçisi ve denemecisi Ksenophanes’in “Her isteyene
para karşılığında bilgelik satanlar” diye tanımladığı Sofistlerin en ünlü ve
önemli temsilcileri arasında, Abderalı Protagoras, Leontinili Gorgias, Keoslu
Prodikos, Elisli Hippias, Antiphon, Atinalı Thrasymakhos ve Kallikles bulunur.
Sofistler, felsefi bir okul oluşturmaktan ziyade, belli bir mesleğin üyesi olan,
toplumsal koşulların değişmesinin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan
pratik işlerde yol göstericiliğe duyulan açlıktan, kendileri için bir meslek ve
yaşam biçimi üretmiş olup para karşılığı ders veren gezgin öğretmenlerdi.
(g) Ampirisizm
Sofistlerin Septisizminin bir diğer şekli ya da versiyonu veya onların söz
konusu fenomenalizm ya da öznel idealizmlerinin bilgi alanındaki karşılığı,
elbette ampirisizm olmak durumundaydı. Başka bir deyişle, Sofistler bilgi
konusunda fenomenlerin, görünüşlerin duyu algısıyla gerçekleşen bilgisini
temele aldıkları için genel olarak deneyimci bir yaklaşımı benimsemişlerdi:
Bütün kavramlarımız ve dolayısıyla tüm yargılarımız son çözümlemede
deneyime dayanır; bilginin kaynağında duyu-deneyi vardır.
Hepsine birden ortak olan bu yaklaşım da Yunan felsefesinde yeni bir
gelişmeye işaret eder. Buna göre, Sofistler rasyonalist bir bilgi anlayışı ve
tümdengelimsel bir yönteme sahip olan daha önceki Yunan filozoflarından
yöntemleriyle de ayrılmışlardır. Doğa filozofları, gözlemden de
yararlanmakla birlikte, görünüşün gerisindeki gerçekliğe, çokluğun
gerisindeki birliğe akıl ya da düşünce yoluyla ulaşmışlar ve tümdengelimsel
bir yöntem kullanmışlardır. Yani onlar, önce varlığın kendisinden çıktığı
arkheyi, dünyanın genel ilkesini, gerçekliği oluşturan tözü ortaya koyduktan
sonra, tikel fenomenleri, dünyanın oluşumunu ve tek tek olayları açıklamaya
geçmişlerdir. Deneyimci Sofistler ise gezgin öğretmenler olmalarının da
etkisiyle olguları biriktirmişler, tek tek gözlemlerden hareketle, genel
sonuçlara ulaşmışlardır. Bundan dolayı, onların ampirisizmleri deneyimseltümevarımsal
bir yöntemle tamamlanmıştır.
Ahmet Cevizci,
Felsefe Tarihi,
Say Yayınları