Göçmen ve Mülteci Hareketlerinin Kolektif Bilinçdışındaki Yansımaları

Yabancının Sureti

Göçmen ve mülteci hareketleri, ulus-devletlerin kolektif bilinçdışında hem korkunun hem de arzunun aynasıdır. Yabancı, bilinmeyenin temsilcisi olarak, toplumu hem tehdit eder hem de büyüler. Carl Gustav Jung’un arketiplerinden yola çıkarsak, göçmen figürü, “öteki”nin cisimleşmiş hali olarak, kolektif psişede hem bir düşman hem de bir kurtarıcı arketipi taşır. Ulus-devlet, kendi kimliğini sabitlemek için sınırlarını çizer, ancak bu sınırlar, içerideki homojenlik arzusunu ve dışarıdaki kaosu ayırma çabasıdır. Göçmen, bu sınırları ihlal ederek, devletin kendi kırılganlığını fark etmesine zorlar. Bu ihlal, toplumu hem birleştirir hem de böler; çünkü yabancıyı dışlama isteği, aynı zamanda onunla birleşme, onun enerjisinden faydalanma arzusunu gizler. Göçmen, ulusun bastırılmış arzularını –değişim, yenilik, melezlik– ve korkularını –kontrol kaybı, kimlik erozyonu– aynı anda yüzeye çıkarır.

Kimlik ve Aidiyet Krizi

Ulus-devletlerin bilinçdışındaki korkular, genellikle aidiyetin tehdit altında olduğu hissiyle şekillenir. Göçmen ve mülteci, devletin homojen kimlik anlatısına meydan okur. Benedict Anderson’un “hayali cemaatler” kavramı, ulusun bir kurgu olduğunu hatırlatır; bu kurgu, ortak bir dil, tarih ve kültür üzerinden inşa edilir. Ancak göçmen, bu kurguyu bozar. Onun varlığı, ulusun “biz” tanımını sorgular: Kim dahildir, kim hariçtir? Bu sorgulama, kolektif bilinçdışında derin bir kaygıya yol açar. Çünkü göçmen, sadece fiziksel bir varlık değil, aynı zamanda ulusun kendi eksikliğini, yarım kalmışlığını hatırlatan bir semboldür. Bu sembol, ideolojik olarak ya düşmanlaştırılır ya da romantize edilir; her iki durumda da, gerçek insan hikâyeleri gölgede kalır. Göçmen, ulus-devletin kendi anlatısını yeniden yazmaya zorlar, bu da hem bir tehdit hem de bir fırsat olarak algılanır.

Tarihsel Belleğin Gölgeleri

Göç, insanlık tarihinin ayrılmaz bir parçasıdır; ancak modern ulus-devlet, bu hareketliliği bir anomalie gibi çerçeveler. Tarihsel olarak, imparatorluklar ve medeniyetler, göçmen akımlarıyla şekillenmiş, zenginleşmiştir. Osmanlı’dan Roma’ya, hareket halindeki topluluklar, kültürel alışverişin ve yeniliğin taşıyıcıları olmuştur. Ancak modern çağda, ulus-devletin katı sınırları, bu akışkanlığı bir tehlike olarak kodlar. Kolektif bilinçdışında, göçmen figürü, hem geçmişin altın çağlarına duyulan nostaljiyi hem de o çağların çöküşüne dair korkuları uyandırır. Mitolojik olarak, göçmen, Odysseia’nın yersiz yurtsuz kahramanı gibi, hem bir kahraman hem de bir lanetli olarak görülür. Bu ikilik, ulus-devletin kendi tarihsel belleğiyle yüzleşmesini zorlar: Kendi kökenleri de bir göç hikâyesine dayanmaz mı?

İdeolojik Çatışmaların Alanı

Göçmen ve mülteci hareketleri, ideolojik savaşların sahnesi haline gelir. Sağcı söylemler, göçmeni “istilacı” olarak resmederken, solcu söylemler onu “mağdur” olarak idealize eder. Her iki anlatı da, göçmenin insanlığını soyutlar ve onu bir sembole indirger. Bu ideolojik çekişme, kolektif bilinçdışında derin bir bölünmeyi yansıtır: Kontrol mü, merhamet mi? Güvenlik mi, dayanışma mı? Bu sorular, ulus-devletin kendi ahlaki çelişkilerini açığa çıkarır. Göçmen, devletin kendi değerlerini test eden bir ayna gibidir. Foucault’nun iktidar analizlerinden hareketle, göçmen politikaları, biyopolitik bir kontrol mekanizması olarak işler; kimin yaşayacağı, kimin dışarıda kalacağı, kimin “değerli” olduğu kararını devlet verir. Bu karar, kolektif bilinçdışında hem suçluluk hem de üstünlük hissi yaratır.

Estetik ve İnsanlık Arasında

Sanat, göçmen ve mülteci hareketlerini insanlaştırmanın bir yolunu sunar. Banksy’nin mülteci botlarını resmeden grafitileri ya da Ai Weiwei’nin kırık seramik çalışmaları, göçmenlerin acısını ve direncini estetik bir dille anlatır. Ancak bu estetikleştirme, aynı zamanda bir tehlike barındırır: Göçmen, bir sanat nesnesine dönüşerek, gerçekliğinden koparılabilir. Kolektif bilinçdışında, bu estetik imgeler, hem empatiyi uyandırır hem de mesafeyi korur. Göçmen, hem “bizden biri” hem de “uzak bir hikâye” olur. Bu çelişki, ulus-devletin kendi insanlık anlayışını sorgulamasına yol açar: Göçmen, insan mıdır, yoksa sadece bir imge midir? Sanat, bu soruyu hem yumuşatır hem de keskinleştirir.

Geleceğin Olasılıkları

Göçmen ve mülteci hareketleri, ulus-devletin geleceğine dair hem umut hem de korku taşır. Ütopik bir bakış, göçmenleri, kültürel zenginliğin ve yeniliğin taşıyıcıları olarak görür; distopik bir bakış ise, kaos ve çöküşün habercileri olarak. Her iki vizyon da, kolektif bilinçdışında derin bir belirsizliği yansıtır. Göçmen, geleceğin bilinmeyen yüzüdür; ne getireceği, ulus-devletin kendi eylemlerine bağlıdır. Bu bağlamda, göçmen politikaları, sadece bugünü değil, yarını da şekillendirir. Ulus-devlet, göçmenle yüzleşerek, kendi kimliğini, değerlerini ve hayatta kalma stratejilerini yeniden tanımlar. Bu süreç, hem bir kriz hem de bir dönüşüm fırsatıdır. Göçmen, ulus-devletin kendi sınırlarını ve sınırlarının ötesini hayal etmesini sağlar.