Üslup, Arzunun Sansürlenmiş Dili Midir?

tarihinde gönderilmiş tarafından

I. Freudyen Temel: Üslup, Arzunun Sansürlenmiş Dili Midir?

Freud’a göre her insanın dili, arzularının bastırılmış izlerini taşır. Yazı ise bu arzunun bilinçdışı yoluyla deformasyona uğrayarak dışavurumudur:

  • Üslup bir rüya gibidir: doğrudan değil, dolaylı anlatır.
  • Yazar, yazarken neyi seçtiği kadar, neyi dışarıda bıraktığıyla da yazıyı kurar.
  • Süslü ya da sade üslup, cinsellikten suça kadar birçok bastırılmış temayı yansıtma, yüceltme veya inkâr biçiminde dışavurabilir.

🔹 Örnek: Franz Kafka’nın düzyazıdaki sistemli, mekanik anlatımı; babasıyla yaşadığı güç ilişkisi, suçluluk duygusu ve otoriteyle çatışmasını bastıran bir dil kurgusudur.
Yani üslup, bastırmanın biçimidir.

II. Lacancı Perspektif: Üslup = Özne’nin Eksikliğiyle Dansı

Jacques Lacan için insan dilde bölünmüştür. Konuşan özne, her zaman dilin kendisi tarafından belirlenir. Bu durumda:

  • Üslup, öznenin eksikliğini kapatma çabasıdır.
  • Metin, yazarın “Ben kimim?” sorusuna bilinçdışı düzeyde verdiği cevaptır.
  • Her tekrar, her metafor, her kesinti → “jouissance”ın (hazın) işareti olabilir.

Lacancı okuma şunu ima eder:

“Üslup sadece yazarın kimliğini göstermez, kimliğinin yarasını, boşluğunu ve kaybını da görünür kılar.”

🔹 Örnek: Marguerite Duras’nın kırık cümleleri ve parçalı anlatısı, Lacan’ın “bölünmüş özne”sinin tam karşılığıdır. Okuyucu, anlamı tamamlamaya çalışırken yazarın yarasına dokunur.

III. Julia Kristeva’dan Yanaşım: Üslup, Semiotiğin Patladığı Yerdir

Kristeva, yazıyı sadece sözcüklerin taşıyıcısı değil, bedensel ritimlerin ve bilinçdışı itkilerin dansı olarak görür.
Yazı iki eksenlidir:

  1. Söylemsel (symbolic): Dilin grameri, mantığı, toplumsal yönü
  2. Semiyotik (semiotic): Ton, ritim, tekrar, boşluklar, bedenin izleri

Kristeva’ya göre:

  • Üslup, yazarın anneyle olan ilk ilişkisinin yankılarını taşır.
  • Her metinde bir yerde “anlam çöker” ve anlamdan çok ritim konuşur.
  • İşte bu nokta, yazarın bilinçdışı arzularının – özellikle pre-Oidipal düzeydeki – sahneye çıktığı yerdir.

🔹 Örnek: Sylvia Plath’in şiirlerindeki ses ve ritim örgüsü, Kristeva’nın semiyotik alanını güçlü biçimde taşır. Orada yalnızca kelimeler değil, öfke, yas ve anneyle çözülmemiş bağlar konuşur.

SONUÇ:

Buffon’un “Üslup insanın ta kendisidir” sözü, psikanalitik açıdan okunduğunda artık şu hale gelir:

“Üslup, insanın hem bastırdığı arzuların hem de kimliğini oluşturma çabasındaki yaraların izini taşır. Yazar, yazarken aynı anda saklar, itiraf eder, döker ve gizler. Her metin bir bilinçdışı tiyatrodur.”