Sokrates hiçbir şey yazmadı mı?

tarihinde gönderilmiş tarafından

1. Sokrates Neden Yazmadı?

  • Diyalektik Yöntemin Önceliği: Sokrates, bilgiye ulaşmanın yolunun yüz yüze diyalog (diyalektik) olduğuna inanıyordu. Yazıyı, düşünceyi “donduran” ve sorgulamaya kapalı bir araç olarak görüyordu.
    • Platon’un Phaedrus diyaloğunda Sokrates, yazının “savunmasız” olduğunu, çünkü okuyucunun metni sorgulayamayacağını söyler.
    • Ona göre gerçek öğrenme, karşılıklı soru-cevapla (elenchus) içselleştirilirdi.
  • Öğretmen Değil, “Ebe”: Sokrates kendini bir “bilge” (sophos) değil, bilgelik arayışçısı (philosophos) olarak tanımlardı. Atina sokaklarında insanlarla konuşarak onların zihinsel doğum yapmalarına (maieutik yöntem) yardım ederdi. Yazı, bu süreci öldürürdü.
  • Pratik Ahlak Vurgusu: Sokrates için felsefe, soyut teoriler değil, günlük yaşamda erdemli olmakla ilgiliydi. Bu da ancak canlı diyaloglarla aktarılabilirdi.

2. Peki Fikirleri Nasıl Bugüne Geldi?

Sokrates’in düşünceleri, öğrencileri ve çağdaşlarının yazıları sayesinde korundu:

A. Platon’un Diyalogları (En Önemli Kaynak)

  • Erken Dönem Eserler (ör. Sokrates’in Savunması, Kriton, Euthyphro): Bu diyaloglarda Sokrates’in tarihî kişiliğine daha sadık kalındığı düşünülür.
  • Orta/Geç Dönem Eserler (ör. Devlet, Phaidon): Platon, kendi felsefesini Sokrates’in ağzından aktarmaya başlar. Bu nedenle “Platoncu Sokrates” ile “tarihî Sokrates” ayrımı yapılır.

B. Ksenophon’un Eserleri

  • Memorabilia (Sokrates’ten Hatıralar): Daha basit, pratik öğütler içerir. Sokrates’i “ahlaklı bir öğretmen” olarak resmeder.
  • Symposion: Platon’un aynı adlı eserine alternatif bir bakış sunar.

C. Diğer Kaynaklar

  • Aristophanes (Bulutlar): Sokrates’i, “sofist” ve “doğa filozofu” kılığında hicveder. Buradaki tasvir gerçekçi olmasa da, dönemin halk algısını yansıtır.
  • Aristoteles: Sokrates’i “tümevarımsal argümanların babası” olarak anar (Metafizik).

3. Tarihçiler ve Felsefeciler Ne Diyor?

  • “Sokrates Problemi”: Sokrates’e dair tüm kaynaklar ikinci elden olduğu için, gerçekte ne söylediği kesin olarak bilinemez.
    • Örneğin, Platon’un Sokrates’in Savunması‘ndaki konuşma, gerçeğin edebî bir uyarlamasıdır.
  • Ortak Görüş: Sokrates’in yazmama nedeni, felsefeyi “yaşayan bir pratik” olarak görmesidir. Ona göre hakikat, kağıtta değil, insanın içinde keşfedilmeliydi.

4. İstisnai Bir Argüman: Sokrates Gerçekten Hiç Yazmadı mı?

Bazı akademisyenler (örneğen Louis-André Dorion), Ksenophon’un Memorabilia‘sında geçen bir pasaja dayanarak, Sokrates’in kısa notlar alıp öğrencilerine dağıttığını iddia eder. Ancak bu görüş, kanıtlardan yoksundur ve genel kabul görmez.