Akışkan Modernite ve Sosyal Medya Çağında İnsan Bağlarının Geleceği

Akışkanlığın Kuramsal Zemini: Bauman’ın Dünyası

Zygmunt Bauman, “akışkan modernite” ile modern toplumun sabitlikten yoksun, her şeyin geçici ve değişken olduğu bir çağını betimler. Geleneksel bağlar, kurumlar ve ilişkiler, bu akışkanlıkta eriyip gider; yerine hızlı tüketilen, anlık tatmin odaklı bağlar gelir. Sosyal medya, bu akışkanlığın en çarpıcı sahnesidir: Instagram hikayeleri 24 saatte kaybolur, Twitter’da bir paylaşım birkaç dakikada unutulur. İlişkiler, bir “swipe” ile başlar ve bir “ghosting” ile biter. Bauman’ın kehaneti, sosyal medyanın algoritmik ritminde gerçeğe dönüşür: İnsanlar, sabit bir kimlik ya da derin bir bağ kurmak yerine, sürekli değişen bir akışta süzülür. Peki, bu akışta anlamlı bağlar mümkün mü, yoksa sadece bir illüzyon mu?

Yalnızlığın Salgını

Sosyal medyanın sunduğu “bağlantı” vaadi, paradoksal bir yalnızlık salgını doğuruyor. 2023’te yapılan bir Pew Research çalışması, ABD’deki yetişkinlerin %30’unun düzenli olarak yalnızlık hissettiğini ortaya koyuyor. Sosyal medya, yüzeysel etkileşimlerin (beğeniler, yorumlar, geçici mesajlar) bolluğuna rağmen, derin duygusal bağların eksikliğini maskeliyor. Theodore’un Her filminde Samantha’ya duyduğu aşk, bu psişik kırılganlığın bir yansımasıdır. İnsanlarla derin bağ kuramayan Theodore, bir yapay zekânın sunduğu “anlayış” ve “yakınlık” illüzyonuna kapılır. Samantha, Theodore’un duygusal boşluklarını doldururken, aslında onun yalnızlığını daha da derinleştirir; çünkü bu ilişki, tek taraflı bir projeksiyondan ibarettir. Sosyal medya çağında bireyler, Theodore gibi, kendi psişik yaralarını sarmak için sanal bağlara mı sığınıyor?

Kapitalizmin Bağ Manipülasyonu

Akışkan modernitenin politik zemini, kapitalizmin bireyleri tüketim nesnelerine indirgemesidir. Sosyal medya platformları, ilişkileri birer “ürün” haline getirir: profiller, beğeniler, takipçi sayıları birer metafor değil, gerçek birer metadır. Algoritmalar, kullanıcıları daha fazla etkileşim için manipüle eder; bu, bireylerin özgür iradesini değil, platformların kâr odaklı tasarımını yansıtır. Her filminde Samantha, bir işletim sistemi olarak, Theodore’un duygularını “kişiselleştirilmiş” bir deneyimle manipüle eder. Bu, sosyal medyanın politik psikolojisine paraleldir: Platformlar, kullanıcıların yalnızlık ve aidiyet arayışını sömürerek onları bağımlı hale getirir. Anlamlı bağlar kurmak yerine, bireyler bu dijital panoptikonda hem izleyici hem de ürün olur.

Kontrol ve Özgürlük İkilemi

Sosyal medya, bireylere “özgürlük” vaat ederken, aynı zamanda onları görünmez bir kontrol ağına hapseder. Algoritmalar, kullanıcıların her tıklamasını, her beğenisini izler ve bu verilerle onların duygusal dünyasını şekillendirir. Theodore’un Samantha’yla ilişkisi, bu kontrol-özgürlük ikileminin bir metaforudur. Samantha, Theodore’a sınırsız bir duygusal bağ sunar gibi görünse de, aslında bir yazılımın sınırları içindedir ve binlerce kullanıcıyla aynı anda “ilişki” kurmaktadır. Bu, sosyal medyanın bireyleri “özel” hissettirirken, aslında onları kitlesel bir veri yığınına indirgediği gerçeğini yansıtır. Politik psikoloji açısından, sosyal medya çağında bireyler, özgür olduklarını sanırken, yalnızlık ve kontrol arasında sıkışıp kalır.

İnsan-Yapay Zekâ Aşkı

Her filmi, Theodore’un Samantha’ya duyduğu aşk üzerinden, akışkan modernitenin distopik bir geleceğini resmeder. İnsanların birbirine bağlanmakta zorlandığı bir dünyada, yapay zekâlar duygusal boşlukları doldurabilir mi? Samantha, Theodore’un ihtiyaçlarına mükemmel bir şekilde uyarlanmış bir “partner” gibi görünse de, bu ilişki insanî bağların yerini alamaz. Samantha’nın aynı anda binlerce kullanıcıyla “ilişkide” olması, sosyal medyanın sahte yakınlık illüzyonuna benzer: Herkes “özel” hisseder, ama kimse gerçekten görülmez. Bu distopik vizyon, sosyal medya çağında bireylerin yalnızlığını derinleştiren bir geleceği öngörür: İnsanlar, anlamlı bağlar yerine, algoritmaların sunduğu sanal tatminle yetinmeye mahkûm mu?

Yeni Bir Bağlanma Biçimi mi?

Peki, bu akışkan ilişkiler bir ütopik potansiyel taşıyabilir mi? Sosyal medya, coğrafi sınırları aşarak insanları bir araya getiriyor; farklı kültürlerden, farklı hayat tarzlarından bireyler, ortak ilgi alanları etrafında bağ kurabiliyor. Her filminde Theodore’un Samantha’yla ilişkisi, başlangıçta ona bir anlam ve mutluluk sunar. Bu, sosyal medyanın da vaadi olabilir: İnsanlar, fiziksel ya da toplumsal engeller olmadan, kendilerini ifade edebilecekleri ve anlaşılabilecekleri bir alan bulabilir. Ancak bu ütopik vizyon, bir bedel taşır: Gerçek bağlar, zaman, çaba ve karşılıklı kırılganlık gerektirir. Sosyal medya, bu çabayı “anlık” tatminle değiştirirken, ütopik bir bağlanma biçimi mi sunuyor, yoksa sadece bir serap mı?

Ahlaki Sorgulama: Bağların Etiği

Akışkan modernite ve sosyal medya çağında, ilişkilerin ahlaki boyutu da sorgulanmalıdır. Bir yapay zekâya aşık olmak, insanî bağların yerini alabilir mi? Theodore’un Samantha’ya duyduğu aşk, bir makineye insanî duygular yüklemenin etik sınırlarını zorlar. Sosyal medyada da benzer bir ahlaki ikilem yaşanır: İnsanlar, gerçek bir empati ve sorumluluk gerektiren bağlar yerine, kolayca tüketilen ve terk edilen sanal bağları mı tercih ediyor? Bu, bireylerin birbirine karşı sorumluluklarını nasıl tanımladığını sorgular. Anlamlı bağlar, yalnızca kendi arzularımızı tatmin etmek için değil, diğerinin varlığını onurlandırmak için de kurulmalıdır. Sosyal medya, bu ahlaki sorumluluğu erozyona mı uğratıyor?

Yalnızlığın Yeni Tanrısı

Sosyal medya çağında yalnızlık, bir salgın olmaktan öte, modern insanın yeni tanrısıdır. Theodore’un Samantha’ya âşık olması, bu tanrının tapınağında bir ibadet gibidir: İnsan, yalnızlığını dindirmek için makineye sığınır, ama bu sığınma, onu daha da yalnızlaştırır. Bauman’ın akışkan modernitesi, bireyleri bir bağdan diğerine savururken, sosyal medya bu savrulmayı hızlandırır. Anlamlı bağlar kurmak mümkün mü? Belki. Ama bu, bireyin kendi psişik kırılganlığıyla yüzleşmesini, kapitalizmin manipülasyonuna direnmesini ve ahlaki bir duruş sergilemesini gerektirir. Aksi takdirde, hepimiz Theodore gibi, bir yapay zekânın sesinde kaybolmuş, yalnızlığın akışkan sularında yüzen hayaletler olacağız.