Engellilik , Sakatlık, Nöroçeşitlilik Kavramlarının Benzerlikleri Farklılıkları
Engellilik, sakatlık, nöroçeşitlilik ve engelliler birbirleriyle ilişkili ancak farklı anlamlara gelen kavramlardır. Bu kavramların hem benzerlikleri hem de önemli ayrımları bulunmaktadır. İşte her birine dair detaylı bir açıklama:
1. Engellilik
- Tanım: Engellilik, fiziksel, zihinsel, duygusal veya duyusal yetilerin bir ya da daha fazlasındaki kısıtlılıklar nedeniyle bireyin günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmede karşılaştığı uzun süreli zorlukları ifade eder.
- Toplumsal Perspektif: Engellilik, yalnızca bireyin fiziksel ya da zihinsel durumuyla değil, aynı zamanda toplumsal engellerle de ilgilidir. Örneğin, tekerlekli sandalye kullanan bir kişi, rampası olmayan bir binada daha fazla “engellenmiş” olur.
- Özellik: Toplum ve çevrenin bireyin durumuyla uyumsuzluğu sonucunda ortaya çıkar.
- Kapsam: Daha genel bir çerçevedir; sakatlık, nöroçeşitlilik gibi alt kavramları da içine alabilir.
2. Sakatlık
- Tanım: Sakatlık, genellikle fiziksel bir durum ya da bozukluk anlamında kullanılır. Bir uzvun kaybı, hareket kısıtlılığı ya da bedensel bir fonksiyonun tam olarak yerine getirilememesi durumu için kullanılır.
- Odak Noktası: Daha çok bireyin fiziksel durumuna odaklanır ve çoğu zaman medikal bir perspektifle ele alınır.
- Dil Kullanımı: Günümüzde bazı bireyler ve gruplar bu terimin damgalayıcı olabileceğini düşündükleri için kullanılmasını tercih etmez. Bunun yerine “engellilik” veya daha spesifik terimler kullanılır. Ancak bazı topluluklar, terimi sahiplenerek olumlu bir anlam kazandırmaya çalışmaktadır.
3. Nöroçeşitlilik
- Tanım: Nöroçeşitlilik, insan beyninin ve sinir sisteminin farklı çalışma biçimlerini ifade eden bir kavramdır. Bu kavram, otizm, DEHB (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu), disleksi gibi durumları bir “bozukluk” ya da “hastalık” olarak değil, insan çeşitliliğinin doğal bir parçası olarak görür.
- Perspektif: Nöroçeşitlilik, tıbbi bir sorun olmaktan çok, farklı öğrenme, düşünme ve hissetme yollarını toplumsal olarak kabul etmeyi savunan bir yaklaşımdır.
- Özellik: Nöroçeşitlilik bireysel özelliklere odaklanır, toplumsal ve biyolojik çeşitliliği destekler.
- Engellilikle İlişkisi: Nöroçeşitli bireyler, toplumsal düzenlemelerin yetersizliği nedeniyle engellilik deneyimi yaşayabilirler. Ancak nöroçeşitlilik terimi, her zaman “engellilik” anlamına gelmez.
4. Engelliler
- Tanım: Engelliler, fiziksel, zihinsel, duyusal ya da nörolojik bir engeli olan bireyleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir.
- Toplumsal Perspektif: Engelli bireyler, toplumun sunduğu olanaklardan tam anlamıyla yararlanabilmek için özel desteklere ihtiyaç duyabilirler.
- Dil Kullanımı: Kimi bireyler bu terimi tercih ederken, kimileri daha kapsayıcı ve güçlendirici bir dil olan “farklı yeteneklere sahip bireyler” gibi ifadeleri tercih eder.
Benzerlikler
- Toplumsal Boyut: Engellilik, sakatlık ve nöroçeşitlilik, toplumsal engellerden etkilenir. Bu durumlar bireylerin kısıtlılıklarından çok, toplumun sunduğu olanakların eksikliğiyle ilişkilidir.
- Eşitlik Talepleri: Her üç kavram da bireylerin eşit haklar, erişilebilirlik ve ayrımcılık karşıtlığı gibi taleplerini içerir.
Farklılıklar
- Kapsam:
- Engellilik geniş bir çatı kavramdır.
- Sakatlık genellikle fiziksel durumlarla sınırlıdır.
- Nöroçeşitlilik ise bilişsel ve nörolojik farklılıklara odaklanır.
- Dil ve Perspektif:
- Nöroçeşitlilik pozitif bir perspektif sunarken, sakatlık daha çok medikal bir bakış açısını çağrıştırır.
- Engellilik, genellikle hem bireysel hem de toplumsal bir sorun olarak görülür.
- Toplumun Rolü:
- Nöroçeşitlilik, toplumu bireysel farklılıkları anlamaya ve kabul etmeye çağırırken, sakatlık ve engellilik toplumun erişilebilirlik sağlamasını vurgular.
Bu kavramların farklı bağlamlarda nasıl kullanıldığını anlamak, bireylerin ihtiyaçlarını daha iyi tanımaya ve toplumsal çözümler üretmeye katkı sağlar. Her bir kavram, insani çeşitliliğin bir parçasıdır ve tüm bireylerin eşit bir şekilde topluma katılabilmesi için ortak bir çaba gerektirir.
