Uygarlığın Dijital Zincirleri: Freud’un Özgürlük Eleştirisi ve Gözetim Toplumunun Gözcü Kuleleri

Uygarlığın Özgürlüğü Bastıran Doğası

Freud, Uygarlık ve Hoşnutsuzlukları’nda, uygarlığın bireysel özgürlükleri Eros (yaşam içgüdüsü) ve Thanatos (ölüm içgüdüsü) gibi temel içgüdüleri bastırarak kısıtladığını savunur. Toplum, bireyin cinsel ve agresif arzularını ahlaki normlar, yasalar ve süper-ego aracılığıyla dizginler; bu, düzenin bedeli olarak özgürlüğün feda edilmesidir. Günümüzün teknoloji odaklı gözetim toplumlarında, Freud’un bu kuramsal çerçevesi yeni bir boyut kazanır. Algoritmalar, veri toplama ve sosyal medya, bireyin arzularını izler, yönlendirir ve manipüle eder. Uygarlık, artık sadece fiziksel veya ahlaki normlarla değil, dijital bir panoptikonla özgürlükleri kısıtlar. Freud’un argümanı, modern toplumun bireyi bir “özgürlük yanılsaması” içinde tutsak ettiğini gösterir; insan, kendi doğasına karşı savaşan bir mahkûmdur.

Dijital Gözetimin Bilinçdışına Sızışı

Freud’un psişik perspektifinden, uygarlığın özgürlükleri kısıtlaması, bireyin bilinçdışında derin bir huzursuzluk yaratır. Süper-ego, bireyin arzularını suçluluk ve utançla bastırırken, günümüz gözetim toplumları bu süreci teknolojiyle yoğunlaştırır. Sosyal medya platformları, bireyin her hareketini izleyerek bir “dijital süper-ego” oluşturur; beğeniler, yorumlar ve algoritmik geri bildirimler, bireyi toplumsal normlara uymaya zorlar. Bu, Eros’un (örneğin, cinsel ifade) ve Thanatos’un (örneğin, öfke) bastırılmasını dijital bir gözetim ağıyla pekiştirir. Sonuç, psişik bir hapishanedir: Birey, kendi arzularını özgürce yaşayamaz; sürekli izlendiğini bilmenin kaygısıyla, bilinçdışı bir suçluluk ve yabancılaşma döngüsüne hapsolur. Freud’un karamsarlığı, modern bireyin bu dijital zincirlerde daha da derin bir psişik çatışma yaşadığını doğrular.

Gözetim Toplumunun Despotik Aygıtları

Politik açıdan, Freud’un uygarlık eleştirisi, gözetim toplumlarının bireysel özgürlükleri nasıl sistematik olarak kısıtladığını aydınlatır. Uygarlık, bireyin içgüdülerini kontrol etmek için otorite figürleri ve normlar kullanırken, modern toplumlar bunu veri analitiği, yapay zeka ve devlet gözetimiyle yapar. Örneğin, hükümetler ve teknoloji şirketleri, bireyin her hareketini izleyerek bir politik psikolojik manipülasyon ağı kurar. Bu, Freud’un “sosyal sözleşme” kavramının distopik bir evrimidir: Birey, güvenlik ve bağlantı vaadiyle özgürlüğünü feda eder, ancak karşılığında bir gözetim makinesinin çarkı olur. Freud’un argümanı, günümüz toplumlarının özgürlüğü bir yanılsama haline getirdiğini gösterir; birey, “özgür” olduğunu sanırken, aslında dijital bir despotizmin tutsağıdır.

Algoritmik Zincirlerin Hapishanesi

Freud’un uygarlık vizyonu, günümüz gözetim toplumlarında tam bir distopyaya dönüşür. Teknoloji, bireyin arzularını izler, sınıflandırır ve yönlendirir; sosyal medya algoritmaları, Eros’u tüketim odaklı hazlara, Thanatos’u ise çevrimiçi öfke veya rekabete kanalize eder. Bu, bireyin özgürlüğünü tamamen ortadan kaldıran bir dijital panoptikondur. Örneğin, bireyin her tıklaması, beğenisi veya araması, bir “dijital benlik” profili oluşturur ve bu profil, bireyi öngörülebilir bir tüketiciye indirger. Freud’un karamsarlığı burada yankılanır: Uygarlık, bireyin özgürlüğünü bastırmakla yetinmez; onu bir veri noktasına dönüştürerek insanlığını yok eder. Bu distopik gerçeklik, bireyin kendi doğasından kopuşunu hızlandırır ve özgürlüğü bir “beğeni” tuşuna hapseder.

Dijital Özgürlüğün Sahte Vaadi

Freud, özgürlüğün tam anlamıyla yaşanabileceği bir toplumun mümkün olup olmadığını sorgular ve bu ütopik hayale şüpheyle yaklaşır. Günümüz gözetim toplumları, bu ütopik özlemi “dijital özgürlük” vaadiyle manipüle eder: Sosyal medya, bireye “kendini ifade etme” özgürlüğü sunar, ancak bu ifade, algoritmaların sınırları içinde hapsolur. Eros ve Thanatos’un özgürce yaşanabileceği bir dünya hayali, teknoloji şirketlerinin “kişiselleştirilmiş deneyim” vaadiyle çarpıtılır. Freud’un uyarısı, bu ütopik yanılsamanın bir tuzak olduğunu gösterir; birey, özgür olduğunu sanırken, aslında kendi arzularını ticarileştiren bir sistemin kölesidir. Günümüz toplumları, Freud’un karamsar vizyonunu doğrular: Özgürlük, uygarlığın dijital zincirlerinde bir hayaldir.

Gözetimin “İyilik” Maskesi

Freud, uygarlığın ahlaki normlarının ikiyüzlü olduğunu savunur; içgüdüler “ahlaksız” olarak damgalanırken, aynı içgüdüler uygarlığın çıkarları için manipüle edilir. Günümüz gözetim toplumlarında bu ikiyüzlülük, teknolojinin “iyilik” kisvesi altında özgürlükleri kısıtlamasında belirgindir. Örneğin, veri toplama “daha iyi hizmet” veya “güvenlik” adına meşrulaştırılır, ancak gerçekte bireyin mahremiyetini ve özerkliğini yok eder. Sosyal medya platformları, bireyi “bağlantı” ve “topluluk” vaadiyle cezbederken, onun arzularını bir pazarlama aracına dönüştürür. Freud’un ahlaki eleştirisi, modern toplumların bu ikiyüzlü ahlakı sürdürdüğünü gösterir: Özgürlük, uygarlığın tahakkümünü gizleyen bir maskedir.

Özgürlüğün Dijital Mezarında

Freud’un uygarlığın bireysel özgürlükleri kısıtladığına dair argümanları, günümüz gözetim toplumlarında çarpıcı bir geçerlilik taşır. Teknoloji, bireyin Eros ve Thanatos’unu izler, manipüle eder ve ticarileştirirken, özgürlük bir yanılsamaya dönüşür. Psişik huzursuzluk, politik tahakküm ve ahlaki ikiyüzlülük, bu dijital çağda Freud’un karamsar vizyonunu doğrular. Özgürlüğümüzü teknolojiye teslim ettiğimiz bu uygarlık, bizi insan kılan şeyleri mi yok ediyor? Freud’un yanıtı rahatsız edicidir: İnsan, kendi yarattığı dijital zincirlerin ebedi tutsağıdır.