Rastignac’ın Mezarlık Sahnesi: Modern Bireyin Yükseliş Manifestosu Olarak “À nous deux maintenant!”

Honoré de Balzac’ın Le Père Goriot (1835) romanının final sahnesi, yalnızca eserin dramatik düğümünü çözmekle kalmaz; aynı zamanda 19. yüzyıl Fransız edebiyatında modern bireyin yükselme idealinin en çarpıcı anlarından birini temsil eder. Romanın sonunda Rastignac, Père-Lachaise mezarlığında Goriot’nun mezarının başında durarak Paris’e “Şimdi ikimiz varız!” (À nous deux maintenant!) diye seslenir. Bu cümle, Sainte-Beuve’den Lukács’a, Prendergast’tan Brooks’a kadar birçok eleştirmen tarafından yeni burjuva bireyinin kendini topluma karşı konumlayışının manifestosu olarak değerlendirilmiştir (Sainte-Beuve, 1855; Lukács, 1962; Brooks, 1976; Prendergast, 1995).

---

1. Mezarlık Sahnesi: Ölümün Tanıklığında Doğan Modern “Ben”

1.1. Ölümün karşısında bireysel kararlılık

Goriot’nun ölümü, Rastignac için bir tür “ahlaki laboratuvar” işlevi görür.
Goriot, kızlarının sevgisizliği yüzünden yalnız ve yoksulluk içinde ölür. Bu sahne Rastignac’a toplumsal duygusallığın değil, toplumsal savaşın belirleyici olduğunu öğretir.

Peter Brooks’un belirttiği gibi, Balzac’ın dünyasında duygular değil, çıkar ilişkileri ve güç mücadeleleri belirleyicidir; Rastignac bu sahnede bunun farkına varır (Brooks, 1976).

1.2. Mezarlığın sembolik işlevi

Père-Lachaise, Balzac’ın Paris’teki sosyal düzenleri haritalandırdığı mekânlardan biridir.
Alt sınıf pansiyonundan mezarlığa uzanan yol, Rastignac’ın:

• Goriot’nun kaderini reddedişini,
• toplumsal yükseliş idealine yönelişini,
• duygusal bağı kesip toplumsal rekabete girişini

simgeleyen bir geçiştir.

Mezarlık, böylece yoksulluğun ölümle sonuçlanacağı gerçeğini görünür kılar. Rastignac’ın kararı, bu kaderi reddetmenin ilanıdır.

---

2. “À nous deux maintenant!”: Paris’le Hesaplaşma Çağrısı

2.1. Paris’in kişileştirilmesi

Balzac, Paris’i yalnızca bir şehir olarak değil, bir güç sistemi, bir toplumsal savaş arenası olarak betimler.
Rastignac’ın hitabı, bir bireyin bir metropole meydan okuması değil; modern toplumun değerler sistemine meydan okumasıdır.

Sainte-Beuve, bu cümleyi “yeni burjuva cesaretinin doğum anı” olarak görür (1855).

2.2. Balzac’ın “yükselme ideolojisi”

Rastignac’ın meydan okuması, 19. yüzyıl yükselme anlatılarının (roman d’ascension) temel özelliklerini taşır:

• bireysel hırs,
• toplumsal merdivenleri tırmanma arzusu,
• aristokrasiye karşı burjuva enerjisi,
• liberal kapitalizmin fırsat-kriz döngüsü.

Prendergast’a göre bu sahne, “modern kapitalist öznenin ilk bilinç beyanlarından biri”dir (Prendergast, 1995).

---

3. Rastignac’ın Karakter Dönüşümü: Goriot’nun Trajedisinden Ders Almak

3.1. Goriot: Sevgide kaybolan baba; Rastignac: hesapta ustalaşan birey

Goriot’nun aşırı duygusallığı onu yıkıma sürükler. Rastignac bu yıkımı model olarak değil, uyarı işareti olarak okur.

Lukács, Balzac’ın kahramanlarının toplumsal yapının koşullarını fark ettiklerinde “modern anlamda bilinç kazandıklarını” savunur (Lukács, 1962). Mezarlık sahnesi, Rastignac’ın bu bilince eriştiği andır.

3.2. Toplumsal tırmanış için duyguların askıya alınması

Rastignac’ın kararı ölçüsüz bir romantik meydan okuma değildir; soğukkanlı bir hesaplamanın ürünüdür. Romanın önceki bölümlerinde Vautrin’in yaptığı uzun konuşmalar, Paris’in gerçek iktidar mekanizmasını açık eder. Rastignac mezarlıkta bu bilgiyi içselleştirir.

Bu nedenle cümle yalnızca meydan okuma değil, stratejik bir başlangıç deklarasyonudur.

---

4. Comédie Humaine İçinde Sahnenin Yapısal Yeri

4.1. Rastignac’ın sonraki romanlardaki yükselişi

Balzac, Comédie Humaine’in diğer romanlarında Rastignac’ı gerçekten yükseltir:

• La Maison Nucingen
• Splendeurs et misères des courtisanes
• Le Père Goriot sonrası pek çok eserde

Rastignac:

• bankerlerle ittifak kurar,
• siyasete girer,
• aristokrasiye evlilik ve sermaye yoluyla dahil olur.

Mezarlık sahnesi bu yükselişin sıfır noktasıdır.

4.2. Modern romanda öznenin doğuşu

Bu sahne, Fransız edebiyatında Julien Sorel (Kırmızı ve Siyah) ve Georges Duroy (Bel-Ami) gibi figürlerin öncüsü olarak “yükselen birey” modelini belirler.

Bu nedenle birçok eleştirmen, Rastignac’ın sözlerini 19. yüzyılda modern bireyin edebi manifestosu olarak değerlendirir (Bloom, 1994).

---

***

Rastignac’ın Père-Lachaise mezarlığındaki “Şimdi ikimiz varız!” (À nous deux maintenant!) cümlesi yalnızca bir karakter anı değil, aynı zamanda modern Fransız edebiyatının kurucu sahnelerinden biridir. Bu an:

• Goriot’nun ölümünün simgelediği “duygusal ekonominin çöküşüne” karşı bireysel iradenin doğuşunu,
• Paris’in güç ilişkilerine karşı meydan okumayı,
• burjuva yükselme ideolojisinin özbilincini,
• Balzac’ın modern romanda öznenin kuruluşuna yaptığı katkıyı

ifade eder.

Sahne, edebiyat tarihinde sıkça belirtildiği gibi, 19. yüzyıl bireyinin topluma karşı verdiği varoluşsal mücadelenin en ünlü edebi formülüdür.

---

Kaynakça

• Balzac, Honoré de. Le Père Goriot. Paris: Charpentier, 1835.
• Balzac, Honoré de. La Comédie Humaine. Paris: Michel Lévy, 1842–1848.
• Bloom, Harold. The Western Canon. New York: Harcourt Brace, 1994.
• Brooks, Peter. The Melodramatic Imagination. Yale University Press, 1976.
• Lukács, Georg. The Historical Novel. London: Merlin Press, 1962.
• Prendergast, Christopher. The Order of Mimesis: Balzac, Flaubert, and the Nineteenth-Century Realist Text. Cambridge University Press, 1995.
• Sainte-Beuve, Charles-Augustin. Causeries du lundi. Paris: Garnier, 1855.