Balzac’ın Goriot Baba’sı Kral Lear’ın Modern Versiyonu mu?
Honoré de Balzac’ın 1835 tarihli Le Père Goriot (Goriot Baba) romanı, yayımlandığı günden bu yana sıklıkla Shakespeare’in King Lear (Kral Lear) trajedisiyle karşılaştırılmıştır. Hem eleştirmenler hem de roman teorisyenleri, iki metin arasında özellikle “trajik baba figürü”, “çocukların nankörlüğü” ve “otoritenin çöküşü” gibi ortak temalara dikkat çekmiştir. Nitekim Sainte-Beuve, Goriot’yu “modern çağın Lear’ı” olarak nitelendiren ilk eleştirmenlerden biri olmuştur (Sainte-Beuve, 1850). Ancak bu benzerliğin yapısal bir uyarlamadan ziyade, modern toplumsal koşullar altında yeniden kurulan bir trajedi olduğu açıktır.
Kuramsal Çerçeve: Trajedinin Modernleşmesi
Balzac’ın romanı sıklıkla “modern trajedi” teorilerinin tipik bir örneği olarak ele alınır. Georg Lukács, modern romanda trajedinin artık feodal düzenin kozmik yapısından değil, kapitalist toplumun iç çelişkilerinden doğduğunu vurgular (Lukács, 1962). Buna göre, Goriot Baba Lear’ın trajedisini yeniden üretmez; ancak trajediyi siyasal-ontolojik bir çöküşten çıkarıp sosyolojik-ekonomik bir çöküşün içine yerleştirir. Peter Brooks da Balzac’ın dünyasında duyguların dramatik gerilimin, toplumsal yapı ve para ilişkileri tarafından şekillendiğini belirtir (Brooks, 1976). Bu kuramsal çerçeve, iki eser arasındaki benzerliğin özde değil, trajik figürün toplumsal bağlamında bulunduğunu gösterir.
Tartışma
1. Trajik Baba Figürü: Lear’dan Goriot’ya
King Lear ve Goriot Baba arasındaki en belirgin ortaklık, baba figürünün çocuklarına duyduğu sınırsız sevgi nedeniyle yıkıma sürüklenmesidir.
- Lear, krallığını sevgi karşılığında üç kızına bölüştürmeye çalışır.
- Goriot ise tüm servetini Delphine ve Anastasie’nin mutluluğu için feda eder.
Sainte-Beuve’e göre Goriot’nun trajedisi, Lear’ınkine benzer şekilde “sevginin karşılık bulmaması üzerine kurulu dramatik bir yıkımdır” (Sainte-Beuve, 1850). Ancak Lear’ın sevgisi otorite ile iç içe geçerken, Goriot’nun sevgisi tamamıyla özveriyi merkez alan paternal bir şefkat biçimidir. Balzac’ın figürü, politik ya da metafizik değil; “gündelik hayatın içindeki trajediyi” temsil eder.
2. Feodal Düzenin Çözülüşü vs. Burjuva Aile Yapısının Çözülüşü
King Lear’daki trajedi, feodal düzenin siyasal ve kozmik bütünlüğünün dağılmasıyla ilişkilidir. Lear’ın krallığını paylaştırması, yalnızca ailevi değil, siyasal düzenin bozulması anlamına gelir.
Oysa Balzac’ın dünyasında baba figürü siyasal bir otorite taşımaz; onun yıkımı 19. yüzyıl Paris’inin kapitalist aile modelinin bir sonucudur. Lukács, Balzac’ın modern toplumun “duygular üzerindeki ekonomik baskısını” romanın temel motoru hâline getirdiğini vurgular (Lukács, 1971).
Dolayısıyla:
| Shakespeare | Balzac |
|---|---|
| Siyasal otoritenin çöküşü | Ailenin kapitalist ilişkiler nedeniyle çözülüşü |
| Kozmik düzen temaları | Ekonomik gerçekçilik |
| Krallık sorunsalı | Burjuva sınıf hırsı |
Bu fark, Goriot Baba’nın Lear’ın yeniden yazımı değil, modern çağa özgü bir yankısı olduğunu gösterir.
3. Sevgi Ekonomisi: Çıkar, Para ve Duygular
Goriot Baba’da kızların davranışları tamamen toplumsal statü, görünürlük ve ekonomik çıkar tarafından belirlenir.
Brooks, Balzac’ın Paris’ini “duyguların meta ekonomisine dönüştüğü bir melodramatik alan” olarak tanımlar (Brooks, 1976).
Lear’ın kızları (Goneril ve Regan), politik iktidar ve hırsla hareket ederken, Goriot’nun kızları soylu görünümlü fakat maddi çıkara dayalı burjuva ilişki ağlarının bir parçasıdır. Böylece Balzac trajediyi “aile içi duygusal sömürü” kavramıyla modernleştirir.
4. Trajik Ölümün Dönüşümü
Lear, fırtınanın ortasında, doğanın ve kozmik düzenin tanığı olarak ölür.
Goriot ise pansiyonda, toplum tarafından unutulmuş biçimde, sosyal görünmezliğin ve yalnızlığın içinde ölür.
Harold Bloom, Goriot’nun ölümünü “Lear’ın kozmik ölümüyle karşılaştırıldığında modern dünyanın sıradan fakat daha acımasız finali” olarak niteler (Bloom, 1994).
Bu nedenle Goriot, Lear’ın değil; modern toplumun yarattığı yeni trajik profilin temsilcisidir.
***
Balzac’ın Goriot Baba’sı, Shakespeare’in Kral Lear’ı ile temel tematik paralellikler taşıyan bir eserdir: çocukların sevgisizliği, baba figürünün yıkımı, otoritenin erimesi ve duygusal sömürünün yarattığı trajedi. Ancak roman, feodal dünyanın kozmik-siyasal çöküşünü değil, modern burjuva toplumunun aile yapısını ve ekonomik ilişkilerini trajik bir biçimde görünür kılar. Bu nedenle Goriot Baba, Kral Lear’ın doğrudan modern versiyonu değil; trajik baba figürünün tarihsel dönüşümü içinde modern bir yeniden yorumudur. Sainte-Beuve, Lukács ve Bloom’un işaret ettiği gibi, Balzac Lear’ın trajedisini yeniden yazmaz; onu modern kapitalizmin ortasına yerleştirerek dönüştürür.
Kaynakça
- Balzac, Honoré de. Le Père Goriot. Paris: Charpentier, 1835.
- Bloom, Harold. The Western Canon. New York: Harcourt Brace, 1994.
- Brooks, Peter. The Melodramatic Imagination: Balzac, Henry James, Melodrama, and the Mode of Excess. New Haven: Yale University Press, 1976.
- Lukács, Georg. The Historical Novel. London: Merlin Press, 1962.
- Lukács, Georg. Balzac ve Fransız Gerçekçiliği. (Çev. Ahmet Cemal). İstanbul: Payel, 1971.
- Sainte-Beuve, Charles-Augustin. Causeries du Lundi. Paris: Garnier, 1850.
- Shakespeare, William. King Lear. Ed. R. Foakes. London: Arden Shakespeare, 1997.
