Friedrich Nietzsche’nin 1895 – 1899 Yılları ve Dönemin Kültür Olayları
1895 – 1899
1888’de yazılmış olan Deccal – Hıristiyanlığa Lanet (Der Antichrist) ve Nietzsche Wagner’e Karşı (Nietzsche Contra Wagner), filozofun toplu yapıtlarının 8. cildi olarak yayımlanırlar. Yine bu sıralarda, August Bebel, Sosyal Demokrasi ve Genel Oy Kullanma Hakkı’nı, Sigmund Freud ve Breuer, Histeri Üzerine İncelemeler’i yayımlarlar; bu iki nörolog, psikanaliz, diğer adıyla derinlik psikolojisini kurarlar. Diyalektik maddeciliğin kurucularından Alman toplumcu F. Engels, empiriyokritisizm felsefesiyle tanınan R. Avenarius ve tarih felsefecisi Heinrich Treitschke ölür. Rickert, Doğabilimsel Kavramların Sınırları’nı, Ed. V. Hartmann, Kategoriler Öğretisi’ni, R. Eucken, Tinsel Bir Yaşam İçin Savaş’ı ve Bergson, Madde ve Bellek’i yayımlarlar. Kültür ve sanat tarihçisi J. Burckhardt ve toplum filozofu Wilhelm Heinrich von Riehl ölür. Pragmatizmin kurucularından W. James, İnanma İstenci’ni yayımlar. Alman politikacı ve devlet adamı Bismarck’ın ölümünden sonra Düşünceler ve Anılar’ı yayımlanır. Du Boi-Resmond’un 1880’lerde ortaya attığı problemlere çözüm getirmek amacıyla Haeckel, monist-materyalist bir yaklaşımı sergilediği Evren Bilmecesi’ni ve Doğadaki Sanat Biçimleri’ni yayımlar. P. Natorp, sosyal pedagojiyi kurar. Yazın alanında G. Hauptmann, Tolstoy, Verlaine, Wedekind, Wells, J. Conrad, Ibsen, Rilke gibi yazarlar roman, oyun, şiir alanlarında yapıtlar verirler. Oğul Alexandre Dumas, Edmond de Concourt ve bir yıl sonra Paul Verlaine, 1897’de de Alphonse Daudet ölür. Bu sırada Lagerlöf, Edmond Rostand, Strindberg, Hamsun, Thomas Mann ve Wilde yazın alanındaki çalışmalarını sürdürürler. Stanislavski, Moskova Sanat Tiyatrosu’nu kurar. Amerikalı yazar Ernst Hemingway, İspanyol ozan ve oyun yazarı Federico Garcia Lorca dünyaya gelir. Gorki, Hofmannstahl yazmayı sürdürürler. Resim alanında ise Corinth, Munch, Segantini, Toulouse-Lautrec, M. Liebermann, H. Maisse, Rodin, Monet gibi sanatçılar güzel sanatlarda ürünler verirler. İlk kez Berlin’de film gösterisi yapılır ve bir yıl sonra Paris’te yinelenir. Alfred Sisley ve Giovanni Segatini arkalarında pek çok tablo bıraktıktan sonra ölürler. Müzik alanında ise atonal müziğin kuramcılarından Paul Hindemith ile kilise müziğiyle ünlü besteci Johann Nepomuk David dünyaya gelir. Brahms şarkılarını; Puccini, La Boheme’i besteler. Anton Bruckner, piyanist Clara Schumann, bir yıl sonra da yeni klasik biçemin ustası Johannes Brahms ölür. P. Dukas, Leoncavallo besteler yapar. A. Toscanini, Milano Scala’da orkestra yönetir. Sibelius, Finlandia adlı senfonik şiirini besteler, birkaç yıl sonra oğul Johann Strauss ölür. Bilim alanında ise N. R. Finsen mor ötesi (ultraviole) ışınları tıbba sokar; Eijkmann ve Vordermann, pirinç zarının B vitaminini içerdiğini bulgularlar ve beriberi hastalığına karşı kullanırlar. Carl von Linde –191 derece celsius’da havayı sıvı hale dönüştürür. H. A. Lorentz, elektronlar kuramıyla ışık kırılmalarını açıklar. W. Ostwald ilk kez katalizatörü tepki hızlandırıcı olarak kullanır. Fransız bakteriyologu ve kimyacısı Louis Pasteur ölür. İngiliz fizikçiler Ramsay ve Cleve atmosferden helium gazını elde ederler. Alman fizikçi Röntgen X ışınlarını, Fransız fizikçi Becquerel ise uranyumun çıkardığı radyoaktif ışınları bulur. Bu yıllarda İsveçli kimyager Alfred Nobel ölür. J. J. Abel ilk kez koyunun böbrek üstü bezlerinden hormon elde eder. Marconi 14 km. uzaklığa yayın yapabilen radyoyu çalıştırır. Marie Curie, radium polonium’u bulur. Bergmann, Beyin Hastalıklarının Ameliyatla İyileştirilmesi adlı kitabıyla beyin şirürjisini kurar. Sentetik ilaç olarak aspirini de ilk kez bu yıllarda Dresser tanıtır dünyaya. Atomun parçalanması sonucunda ortaya çıkan radyoaktivite nedeniyle atom çekirdeği fiziğini Elster ve Geitel adındaki fizikçiler başlatırlar. Matematikçi Davil Hilbert, Geometrinin Temelleri adlı yapıtıyla çok boyutlu sonsuz “Hilbert Uzayları” kavramını getirmiş ve kuramsal fiziğe yeni bir yön vermiştir. Otto Lummer ve Ernst Pringsheim’in çalışmaları sayesinde ısıtılarak karartılmış bir cisimden çıkan ve yayılan ışının ölçülebilmesiyle Planck’ın Quant’la kuramının deneysel temelleri atılmış olur. Yine bu yıllarda Wright kardeşler ilk motorlu uçakla uçma çalışmaları yaparlar. İlk uçuş ise 1903 yılında gerçekleşecektir.
NIETZSCHE
Yayıma hazırlayanlar: Kenan Sarıalioğlu, Murat Batmankaya
Say Yayınları
