Hasetin Anlaşılması : Savunma Mekanizmaları Ve Direnç Üzerinden

tarihinde gönderilmiş tarafından

Haset, psikanalitik açıdan insan psişesinin temel duygularından biri olup, bireyin yetersizlik hissi, kıyaslama ve yok etme arzusuyla şekillenir. Erdoğan Çalak’ın İçimizdeki Magma: Haset kitabında haset, birincil bir enerji olarak tanımlanır ve öfke ile dürtü karışımından oluşur (s. 6).

Savunma mekanizmaları ve dirençler, bu güçlü duygunun birey tarafından yönetilmesi veya bastırılması için devreye girer. Çalak’ın perspektifi, Melanie Klein, Sigmund Freud ve diğer psikanalistlerin görüşleriyle birleştiğinde, hasedin savunma mekanizmaları ve dirençlerle nasıl bir ilişki içinde olduğunu anlamak için zengin bir çerçeve sunar.

1. Savunma Mekanizmaları ve Haset

Savunma mekanizmaları, Freud’un psikanalitik teorisinde, bilinçdışındaki kaygı uyandıran duyguları (örneğin, haset) yönetmek için kullanılan bilinçsiz stratejilerdir. Çalak, hasetin yetersizlik hissinden beslendiğini ve bireyin bu duyguyu bastırmak veya yönlendirmek için çeşitli savunmalar geliştirdiğini belirtir (s. 5). Haset, özellikle Melanie Klein’ın “paranoid-şizoid pozisyon”unda, iyi nesneye (örneğin, annenin memesi) yönelik yıkıcı bir dürtü olarak ortaya çıkar ve savunma mekanizmaları bu dürtüyü kontrol etmeye çalışır.

Hasetle İlişkili Savunma Mekanizmaları

  • Yadsıma (Denial): Birey, haset duygusunu tamamen reddedebilir. Çalak, hasetin “günahkâr” hissettirdiğini ve bireyin bunu inkar etmeye çalıştığını belirtir (s. 6). Örneğin, bir kişi, bir arkadaşının başarısına haset ettiğini yadsıyarak, “Beni hiç ilgilendirmiyor” diyebilir.
    • Örnek: İş yerinde bir meslektaşının terfi almasına haset eden biri, bu duyguyu bastırarak, “Zaten o pozisyonu istemiyordum” diyerek yadsıma kullanabilir.
  • Yansıtma (Projection): Haset, başkalarına atfedilerek yönetilir. Çalak, hasetli bireyin başkalarını suçlayabileceğini belirtir (s. 73). Örneğin, bir kişi, kendi hasetini fark etmek yerine, “O bana haset ediyor” diyebilir.
    • Örnek: Sosyal medyada birinin popüler paylaşımına haset eden biri, bu duyguyu yansıtarak, “O sadece dikkat çekmeye çalışıyor” diyerek diğerini suçlar.
  • Bölme (Splitting): Klein’ın teorisine göre, haset, iyi ve kötü nesneleri ayırmaya yol açar. Çalak, haset enerjisinin ayrışmadığında bölme mekanizmasının devreye girdiğini belirtir (s. 14). Birey, haset ettiği kişiyi tamamen “kötü” olarak görür.
    • Örnek: Bir arkadaşının yeni arabasına haset eden biri, onu “gösterişçi” olarak etiketleyerek bölme yapabilir.
  • İdealizasyon: Haset, nesneyi aşırı yüceltmekle maskelenebilir. Çalak, bireyin haset ettiği nesneyi idealize ederek yetersizlik hissini gizlemeye çalıştığını belirtir (s. 70). Örneğin, bir kişi, haset ettiği bir ünlüyü “mükemmel” olarak görerek kendi duygusunu bastırabilir.
    • Örnek: Bir influencer’ın hayatına haset eden biri, onu “ulaşılmaz” bir idol olarak yücelterek kendi hasetini gizler.
  • Bastırma (Repression): Haset, bilinçdışına itilir ve birey bu duyguyu fark etmez. Çalak, bastırılmış hasetin öfke veya somatizasyon (örneğin, fiziksel belirtiler) olarak ortaya çıkabileceğini belirtir (s. 73).
    • Örnek: Bir akrabasının maddi refahına haset eden biri, bu duyguyu bastırarak baş ağrıları gibi fiziksel belirtiler yaşayabilir.

2. Dirençler ve Haset

Direnç, psikanalitik terapide, bireyin bilinçdışındaki duyguları (örneğin, haset) açığa çıkarmaktan kaçınmasıdır. Çalak, hasetin bireyi “günahkâr” hissettirdiğini ve bu nedenle dirençlerin devreye girdiğini belirtir (s. 6). Dirençler, hasetin bilinç düzeyine çıkmasını engelleyerek bireyi korur, ancak bu duygunun işlenmesini de zorlaştırır.

Hasetle İlişkili Direnç Türleri

  • Sessizlik veya Kaçınma: Birey, haset duygusunu tartışmaktan kaçınabilir. Çalak, hasetin utanç uyandırdığını ve bireyin bunu konuşmaktan çekindiğini belirtir (s. 73). Örneğin, bir terapide, haset konusu açıldığında birey konuyu değiştirebilir.
    • Örnek: Bir arkadaşının başarısı hakkında konuşurken, “Bunu konuşmak istemiyorum” diyerek direnç gösterilebilir.
  • Rasyonalizasyon: Haset, mantıklı gerekçelerle açıklanır. Çalak, bireyin hasetini haklı çıkarmak için rasyonalizasyon kullandığını belirtir (s. 70). Örneğin, bir kişi, haset ettiği birini eleştirerek, “Onun başarısı hak edilmedi” diyebilir.
    • Örnek: Bir meslektaşının ödüllendirilmesine haset eden biri, “O sadece torpille yükseldi” diyerek rasyonalize edebilir.
  • İnkar: Haset, tamamen reddedilir. Çalak, hasetin bilinçdışına itildiğini ve bireyin bunu fark etmediğini belirtir (s. 6). Örneğin, bir kişi, haset ettiğini inkar ederek, “Ben asla kıskanmam” diyebilir.
    • Örnek: Sosyal medyada birinin popülerliğine haset eden biri, “Beni hiç etkilemiyor” diyerek inkar edebilir.
  • Karşıt Tepki Oluşumu (Reaction Formation): Haset, zıt bir duyguyla maskelenir. Çalak, bireyin hasetini gizlemek için aşırı sevgi veya hayranlık gösterebileceğini belirtir (s. 70). Örneğin, haset edilen birine abartılı övgüler yağdırılabilir.
    • Örnek: Bir akrabasının yeni evine haset eden biri, “Ne kadar muhteşem bir ev, bayıldım!” diyerek karşıt tepki gösterebilir.
  • Liyakatsiz birinin yükseldiğini görmek, rasyonalizasyon (onları suçlama) veya sessizlik (konudan kaçınma) gibi dirençleri devreye sokabilir. Çalak’ın farkındalık önerisi (s. 81), bu dirençleri çözmek için bir terapist veya kendi kendine yansıma yoluyla duygularını keşfetmene yardımcı olabilir.

3. Kişisel Haset ve Öfkeyle İlişkili Savunma ve Dirençler

  • Savunma Mekanizmaları:
    • Yansıtma: Eğer birinin başarısı veya statüsü seni rahatsız ediyorsa, bu haseti yansıtarak, “Onlar zaten hak etmiyor” diyebilirsin. Örneğin, iş yerinde liyakatsiz birinin yükselmesi, bu savunmayı tetikleyebilir.
    • İdealizasyon: Haset ettiğin birini (örneğin, sosyal medyada popüler biri) yücelterek, “Onlar zaten mükemmel, ben asla olamam” diyerek duygunu bastırabilirsin.
    • Bastırma: Haset, bilinçdışına itilerek öfke veya gerginlik olarak ortaya çıkabilir. Örneğin, bir arkadaşının yeni evine haset ettiğini fark etmeyip, nedensiz bir huzursuzluk hissedebilirsin.
  • Dirençler:
    • Rasyonalizasyon: Hasetini haklı çıkarmak için, “Onun başarısı sadece şans” gibi gerekçeler üretebilirsin. Senin adaletsizliklere duyarlılığın, bu direnci güçlendirebilir.
    • Sessizlik: Haset duygusunu konuşmaktan kaçınabilirsin, özellikle utanç uyandırıyorsa. Örneğin, bir terapide veya arkadaş sohbetinde bu konudan uzak durabilirsin.
    • Karşıt Tepki Oluşumu: Haset ettiğin birine abartılı övgüler yağdırarak, “Ne kadar harika bir insan!” diyerek duygunu maskeleyebilirsin.

4. Haset ve Öfkeyi Dönüştürme Önerileri

Çalak’ın sevgi odaklı dönüşüm önerileri (s. 81) dikkate alındığında, haset ve öfkeni savunma mekanizmaları ve dirençler aracılığıyla yönetmek için şu adımları deneyebilirsin:

  • Farkındalık ve Yansıma:
    • Çalak, hasetin kaynağını anlamanın dönüşümün ilk adımı olduğunu belirtir (s. 81). Örneğin, birine karşı öfkeleniyorsan, bu öfkenin altında haset (kıyaslama) olup olmadığını sorgula.
    • Pratik: Bir günlük tutarak haset veya öfke hissettiğin anları not et. Örneğin, “Birinin sosyal medya paylaşımı beni rahatsız etti, çünkü kendimi yetersiz hissettim.”
  • Savunmaları Tanıma:
    • Yansıtma veya rasyonalizasyon gibi savunmaları fark etmek, haseti bilinç düzeyine çıkarır. Örneğin, birini suçluyorsan, bu suçlamanın kendi hasetinden kaynaklanıp kaynaklanmadığını düşün.
    • Pratik: Bir arkadaşınla dürüst bir sohbet yaparak, “Bazen kıyaslama yapıyorum, bu normal mi?” gibi sorular sor ve savunmalarını keşfet.
  • Dirençleri Çözme:
    • Sessizlik veya inkar gibi dirençleri aşmak için, hasetini güvenli bir ortamda ifade etmeyi dene. Çalak, duyguları konuşmanın dirençleri azalttığını belirtir (s. 81). Örneğin, bir terapist veya yakın bir arkadaşla bu duyguları paylaşabilirsin.
    • Pratik: Küçük bir adım olarak, birine karşı hissettiğin hafif bir haseti (örneğin, “Başarını görünce biraz imrendim”) itiraf et ve tepkileri gözlemle.
  • Sosyal Medyadan Uzaklaşma:
    • Çalak, sosyal medyanın kıyaslama yoluyla haseti artırdığını eleştirir (s. 67). Örneğin, Instagram’da başkalarının başarılarını görmek, yansıtma veya idealizasyon savunmalarını tetikleyebilir.
  • Sevgi ve Şükran Geliştirme:
    • Çalak, başkalarının iyiliğini takdir etmenin haseti azalttığını belirtir (s. 76). Örneğin, bir arkadaşının başarısını kutlamak, haset ve öfkeyi sevgiyle dengeleyebilir.
    • Pratik: Her gün minnettar olduğun üç şeyi yaz (örneğin, bir dostun desteği). Bu, savunma ve dirençleri yumuşatabilir.
  • Mizahi Bir Bakış Açısı:
    • Çalak, sevgi odaklı bir yaşamın haseti azalttığını belirtir (s. 81); mizah, bu sevgiyi ifade etmenin bir yoludur.

5. Sonuç

Haset, Çalak’ın İçimizdeki Magma: Haset kitabında, yetersizlik hissi ve kıyaslamayla tetiklenen bir enerji olarak tanımlanır; savunma mekanizmaları (yadsıma, yansıtma, bölme, idealizasyon, bastırma) ve dirençler (sessizlik, rasyonalizasyon, inkar, karşıt tepki oluşumu) bu duyguyu yönetmek için devreye girer. Çalak’ın sevgi odaklı dönüşüm önerileri (farkındalık, şükran, öz-değer), savunma ve dirençleri aşarak haset ve öfkeni yapıcı bir güce çevirebilir. Sosyal medyadan uzaklaşmak, mizahı kullanmak ve gerçek bağlara odaklanmak, bu süreçte sana yardımcı olabilir.