NICCOLÒ MACHIAVELLI: İşgalden önce kendi yasalarıyla ayakta duran hükümdarlıklar ve kentler nasıl yönetilmelidir?

1. Dediğim gibi, kendi yasaları ve özgürlük içinde yaşamaya alışkın devletler ele geçirildiklerinde elde tutmanın üç yolu vardır: İlki onları ortadan kaldırmak; ikincisi gidip orada yerleşip oturmak; üçüncüsü vergiye bağlamak ve içeride sana yöre insanın dostluğunu sağlayacak az sayıda kişiden oluşmuş bir hükümet kurarak kendi yasalarıyla yaşamalarına izin vermektir. Ve o hükümet, o hükümdar tarafından kurulduğu için onun gücüne ve dostluğuna gereksinimi olduğundan o devleti ayakta tutmak için her yola başvurur. Özgür yaşamaya alışkın bir kenti başka yollara başvurmak yerine kendi halkıyla yöneterek elde tutmak daha kolaydır.

2. Örnek olarak Spartalılar ve Romalıları verebiliriz. Spartalılar, Atina ve Thebai’yi az sayıda kişiden oluşmuş hükümetlerle yönettiler, ama ele geçirmiş olmalarına karşın gene yitirdiler.[30] Romalılar, Capua, Kartaca ve Numanzia’yı ellerinde tutmak için yakıp yıktılar, ama yitirmediler.[31] Yunanistan’ı, Spartalılara benzer biçimde kendi yasalarıyla ve özgürlük içinde kendi kendilerini yönetsinler diye bıraktılar ama olmadı; o kadar ki, sonradan o ülkeyi elden kaçırmamak için birçok kentini yok etmek zorunda kaldılar. [32]

3. Çünkü gerçekten sahiplenebilmek için yakıp yıkmaktan başka bir çare de yoktur. Ve özgürce yaşamaya alışık bir kenti ele geçiren biri eğer o kenti yakıp yıkmazsa, kendisi o kent tarafından yakılıp yıkılmayı bekliyor demektir. Çünkü ayaklanmalarda öne sürecekleri gerekçeler özgürlük ve kendi yaşam kuralları olacaktır. Bunlar ne kadar zaman geçerse geçsin ve ne iyilikler yaşanırsa yaşansın unutulmazlar. Ne yapılırsa yapılsın, ne önlem alınırsa alınsın o ülkenin halkı dağıtılmadıkça ya da ortadan kaldırılmadıkça, halkın özümsediği özgürlük sözü ve yaşam biçimi unutulmayacaktır. Ve her fırsatta hemen onlara başvuracaklardır. Pisa’nın yüz yıllık kölelikten sonra Floransa’ya yaptığı da budur.[33]

Ama bir kent ya da bir ülke bir hükümdarın buyruğu altında yaşamaya alışkınsa ve hükümdarın soyu tükenecek olursa; bir yandan boyun eğmeye alışmış oldukları için, öte yandan hükümdarlarını yitirdikleri ve kendi aralarından birini hükümdar seçemedikleri, ayrıca özgürce yaşamasını bilemedikleri için silaha başvurmakta yavaş davranacaklarından herhangi bir hükümdar o halkı elde edebilir ve kendini sağlama alabilir. Oysa cumhuriyetlerde daha çok yaşam sevinci, daha çok intikam arzusu vardır. Eski özgürlük anıları insanları rahat bırakmaz, bırakamaz. O kadar ki en güvenli yöntem ya onları ortadan kaldırmak ya da gidip oraya yerleşmektir.

NICCOLÒ MACHIAVELLI,
HÜKÜMDAR
İTALYANCA ASLINDAN ÇEVİREN:
NECDET ADABAĞ
TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI