Tarihçi Olarak Leibniz
Tarihçi Olarak Leibniz
Leibniz çağının tarih anlayışına doğrudan ya da dolaylı olarak farklı biçimlerde katkıda bulunmuştur. Her disipline ve her konuya yakın bir ilgi duyan filozof, çeşitli çalışmaları arasında tarih araştırmaları yapmaya da fırsat bulmuştu. Bir ara kendisinden Brünswick dükalığının tarihini yazması istenince, seferber olmuş ve yıllarca kaynak toplamıştı. Bu bağlamda Alman tarihinin köklerine eğilmiş, eski dillere ve bu dillerin etimolojik özelliklerine göre en eski halkları keşfetmeye çalışmıştı. Bu ve diğer tarih araştırmalarında, Leibniz’in temel kaygısı “nedensellikleri, özellikle de bizzat harekete geçirdiği insanların dahi çoğu kez bilincinde olmadıkları sayısız gizli, fakat çok güçlü enerji kaynaklarını” ortaya çıkarmaktı.[32] Fakat filozofun tarih anlayışına asıl katkısı dolaylı şekilde, felsefi sistemi aracılığıyla olmuştur.
Leibniz’in felsefesinin tarih-yazıcılığı açısından önemi bu felsefede “zaman” kavramının işgal ettiği yer ile ilgili idi. Descartes ve Spinoza’dan farklı olarak, Leibniz’de çoğulcu bir yapı içinde düşünülen töz (monadlar), zaman içinde devinen ve değişen bir birimdi. “Yaratılan her şeyin ve sonuç olarak monadların değişim içinde olduklarını veri kabul ediyorum, diyordu Leibniz, hatta bu değişim her birinde devamlıdır” (madde 10). Hepsi de ayrı özellikler taşıyan bu monadların statik bir biçimde anlaşılmaları mümkün değildi. Bu yüzden de bu sistemde “zaman ve ebediyet, süre ve değişim, evrensellik ve bireysellik birbirine zıt düşmüyordu”.[33] Leibniz’in çok sayıda tarihî çalışma yaptığına, bunların tüm eserleri içinde on beş cilt tuttuğuna işaret eden Cassirer, düşünürün “asıl metafizik eserinin tarihte yeni bir yol açtığını söylüyor” ve “Leibniz’in temel kavramları olgun biçimlerini Herder ve Hegel’in eserlerinde buluyorlar” diye ekliyor.[34]
Gerçekten de Leibniz, felsefesiyle ve “monad”larıyla, Herder’deki ulus kavramının ve giderek Hegel’de “Espri”nin Prusya Devleti’nde “mutlak” şekline ulaşan diyalektik macerasının oluşmasına katkıda bulunmuş mudur? İlerleyen sayfalarda Herder ve Hegel’le ilgili açıklamalarımızda bu konuya tekrar döneceğiz.
Taner Timur,
Felsefe, Toplum Bilimleri ve Tarihçi
YORDAM KİTAP
