Albert Einstein, “Neden Sosyalizm?” (Why Socialism?)

Einstein, makalesini 1949 yılında, Soğuk Savaş’ın başlangıcında, ABD’deki anti-komünist atmosferin ifade özgürlüğünü kısıtladığı bir dönemde yazmıştır. Bu makalede Einstein, kapitalist sistemin temel sorunlarını ele almış ve bu sorunlara karşı bir çözüm olarak sosyalizmi savunmuştur. Bu makalesinde ana hatlarıyla şunları demek istemiştir:


1. Kapitalizmin Temel Sorunları

Einstein’a göre, kapitalizmin en büyük kötülüğü bireyin sakatlanması ve deforme olmasıdır. Özellikle şu noktalara değinir:

  • Ekonomik Anarşi ve Rekabet: Mevcut kapitalist toplumdaki ekonomik anarşi, kötülüğün gerçek kaynağıdır. Kâr güdüsü ve kapitalistler arasındaki sınırsız rekabet, gereksiz ekonomik patlamalar ve durgunluk döngülerine yol açar. Bu durum, büyük bir emek israfına ve ekonomik istikrarsızlığa neden olur.
  • Bireyin Yabancılaşması ve Yalnızlaşması: Kapitalist sistemde, bireyin özgün yetenekleri ve potansiyeli yerine, sürekli vurgulanan egoist dürtüler ön plana çıkar. Bu, bireyin sosyal dürtülerinin zayıflamasına, güvensiz, yalnız ve yaşamın basit zevklerinden mahrum kalmasına yol açar. İnsanlar, aslında birbirlerine muhtaç sosyal varlıklar olmalarına rağmen, kapitalist rekabet onları birbirinden izole eder.
  • Sınıf Bölünmesi ve Eşitsizlik: Tarih boyunca büyük devletlerin fetihlerle var olduğunu ve fetheden halkların ayrıcalıklı sınıf olarak konumlandığını belirtir. Bu durum, toplumda sınıf ayrımlarının kurumsallaşmasına ve değer sistemlerinin bu ayrımları pekiştirmesine yol açmıştır. Eğitim sistemi de bu beladan muzdariptir; güç ve başarının yüceltilmesi yerine, bireyin içinde çevresindekilere karşı sorumluluk hissi geliştirmeyi hedeflemelidir.
  • Siyasi Sistemin Bozulması: Einstein, büyük sermaye sahiplerinin siyasi partileri ve politikacıları mali katkılarla yozlaştıracağını ve demokratik olarak örgütlenmiş bir siyasi toplumun bile bu durumu etkili bir şekilde kontrol edemeyeceğini öngörmüştür.

2. Sosyalizmin Çözüm Önerisi

Einstein, bu ciddi kötülükleri ortadan kaldırmanın tek yolunun sosyalist bir ekonomi kurmak olduğuna inanmıştır. Ancak onun sosyalizm anlayışı, Marksist teorinin bazı katı yorumlarından farklıdır ve ütopyacı bir sosyalizm olarak da nitelendirilebilir:

  • Üretim Araçlarının Toplumun Mülkiyetinde Olması: Sosyalist bir ekonomide, üretim araçları toplumun kendisine ait olmalı ve planlı bir şekilde kullanılmalıdır. Bu planlı ekonomi, üretimi toplumun gereksinimlerine göre ayarlamalı, çalışabilecek her bireye iş garantisi vermeli ve herkesin geçimini sağlamalıdır.
  • Sosyal Hedeflere Yönelik Eğitim Sistemi: Yeni bir ekonomik sistemin yanı sıra, sosyal hedeflere yönelik bir eğitim sistemi de bu dönüşüme eşlik etmelidir. Bu eğitim, bireyin doğuştan gelen yeteneklerini geliştirmeyi ve çevresindekilere karşı sorumluluk duygusunu beslemeyi amaçlamalıdır.
  • Avcı Aşamayı Aşmak: Einstein, insanlığın gelişiminde Thorstein Veblen’in “avcı aşaması” olarak adlandırdığı, rekabet ve yağmaya dayalı evreyi henüz tam olarak aşamadığını ve sosyalizmin gerçek amacının bu “yırtıcı” aşamanın ötesine geçmek olduğunu belirtir.

3. Uyarıları ve Sosyalizmin Zorlukları

Einstein, planlı bir ekonominin tek başına sosyalizm anlamına gelmediği konusunda önemli bir uyarıda bulunur. Böyle bir sistemin, her şeye gücü yeten bir bürokrasinin ortaya çıkmasına ve bunun da bireyin tamamen ezilmesine, köleleştirilmesine yol açabileceği tehlikesine dikkat çekmiştir. Bu, sosyalist bir sistemin aynı zamanda güçlü bir demokrasiyi ve bireysel hakların korunmasını sürdürmesi gerektiği anlamına gelir.


Einstein’ın Mesajı Kısaca Ne Demek İstiyor?

Einstein, “Neden Sosyalizm?” makalesinde özetle şunu demek istemiştir:

  • Kapitalizm, bireyi sakatlayan, yabancılaştıran, rekabeti körükleyen ve ekonomik anarşi yaratan, temelde kusurlu bir sistemdir.
  • İnsan, hem yalnız hem de sosyal bir varlıktır; ancak kapitalizm, bireyin egoist yönünü abartırken sosyal yönünü köreltir.
  • Bu ciddi sorunları çözmenin tek yolu, üretim araçlarının topluma ait olduğu, planlı bir ekonomiye ve sosyal hedeflere odaklanmış bir eğitim sistemine dayalı sosyalist bir düzendir.
  • Ancak bu sosyalizm, bürokratik bir tahakküme dönüşmemeli, bireysel özgürlükleri ve demokrasiyi güvence altına almalıdır.

Einstein, bu makalede bilimsel bir konuyu değil, insanlık sorunlarını ele alırken bilimin ve bilimsel yöntemin sınırları konusunda mütevazı olunması gerektiğini de belirtir. Bir fizikçi olarak ekonomik ve sosyal konularda görüş bildirme hakkını, insanlığın ortak sorunlarına duyduğu sorumlulukla açıklar. Onun sosyalizm vizyonu, ekonomik bir modelden ziyade, daha insancıl, işbirlikçi ve bireyin potansiyelini gerçekleştirmesine olanak tanıyan bir toplum idealini yansıtır.