Friedrich Nietzsche’nin 1878 – 1888 Yılları ve Dönemin Kültür Olayları

tarihinde gönderilmiş tarafından

1878 – 1888

1878 Nietzsche, İnsanca, Pek İnsanca’yı (Menschliches, Allzumenschliches) yayımlar. Bundan sonraki on yıl boyunca filozof her yıl bir kitap çıkaracaktır. Felsefe alanında Charles Sanders Peirce (ABD) ‘pragmatizm’ini temellendirdiği How To Make Our Ideas Clear? (Düşüncelerimizi Nasıl Açık Kılabiliriz?) adlı kitabını yayımlar. Avusturyalı yahudi din filozofu ve yazar Martin Buber dünyaya gelir. Engels’in diyalektik materyalizmin ana ilkelerini betimlediği Anti-Dühring yayımlanır. Haeckel’in de Özgür Bilim ve Özgür Öğreti’si çıkar. Yazın alanında ise Fransız romancı Edmond de Goncourt’un ve sosyal eleştiri romanları yazarı Upton Sinclair’in dünyaya geldiğini görüyoruz. Resim alanında Liebermann, Marées ve William Morris, müzikte de A. W. Ambros çalışmalarını ve ürün vermeyi sürdürürler. Bilim alanında Pasteur, Mikroplar adlı bakteriyolojiye ilişkin yapıtını yayımlar. Davranış Psikolojisi’nin (Behevyorizm) kurucusu J. B. Watson (ABD) doğar, Alman doğa bilimcisi ve araştırıcısı J. R. Meyer ölür.

1879 İyice sağlığı bozulan Nietzsche için artık zor bir dönem başlamıştır. Üniversiteden emekliye ayrılır. Vermischte Meinungen und Sprüche (Karışık Kanılar ve Maksimler) adlı yapıtını, İnsanca, Pek İnsanca’nın sonuna ekler. Yaz ayında St. Moritz’e gider. Gestalt psikolojisinin kurucularından Karl Bühler doğar. Sosyal demokrasi ve liberalizm idelerine karşı olan Treitschke’nin bu konularda yapıtları yayımlanır. Yazın alanında ise Dostoyevski, Karamazov Kardeşler adlı romanını; Ibsen, Nora ya da Bir Bebek Yurdu adlı oyununu; Strindberg, Kırmızı Oda adlı romanını yayımlar. Fransız ressam ve grafikçi Honore Daumier ile Alman mimar Gottfried Semper ölür. Max Liebermann ile Fransız izlenimcilerinden Manet ve Renoir değerli resimler yapmayı sürdürürler. Bu tarihte Alman sürrealist ressam Paul Klee dünyaya gelir. Müzik alanında ise Bruckner, 6. Senfoni’sini ve Yaylılar İçin Dörtlü’sünü, C. Frank da oratoryolar ve piyano için parçalar besteler. Franzvon Suppé’nin Boccaccio adlı opereti Viyana’da seslendirilir. Çaykovski’nin ilk operalarından biri olan Yevgeni Onegin de bu yıllarda tamamlanır. Bilim alanına gelince, Edison akkor (karbon) telini bulur. Modern fizikte çağ değişimi yaratacak olan ünlü fizikçi A. Einstein doğar; yine bu tarihte uranyum çekirdeğinin parçalanmasına ilişkin çalışmaları geliştiren kimyacı Otto Hahn, fizikçi Max v. Laue, İngiliz fizikçi Owen Richardson dünyaya gelirler, J. C. Maxwell de bu dünyadan ayrılır.

1880 Nietzsche, Gezgin ile Gölgesi (Der Wanderer und sein Schatten) adlı yapıtını, İnsanca, Pek İnsanca’nın ikinci ve son bölümü olarak yayımlar. Müzisyen dostu Peter Gast ile bir süre Venedik’te birlikte yaşar. Bu tarihte Avrupa ve Rusya’da toplumcu etkinlikler yoğunluk kazanmaktadır. Radyo Almanya’da kullanılmaya başlanır. Alman kültür filozofu Oswald Spengler dünyaya gelir. Windelband, Modern Felsefe Tarihi’ni yayımlar. Yine bu yıllarda Tolstoy, Hıristiyan bir toplumculuğa yönelişi simgeleyen İtiraflar’ını yayımlar. Daha bir buçuk yaşında görmez ve işitmez olan ama daha sonraları bu konularda insanın neler yapabileceğini gösteren mucizeler yaratan Helen Keller dünyaya gelir, yazgısını yener ve öteki umutsuz insanlara hem örnek ve hem de yardımcı olur. Gerçekçi fransız yazar Gustave Flaubert ölür. M. Twain hümanist içerikli yapıtlar vermeyi sürdürür. Doğacı ve gerçekçi yazar Zola, deneysel romana örnek olmak üzere Nana’yı yayımlar. Güzel sanatlarda Cézanne, Degas, Max Liebermann, Manet resimler yaparlar. Müzik alanında Brahms, Macar Dansları’nı; Çaykovski, İtalyan Kapriçyosu’nu ve 1812 Uvertür’ünü besteler. Alman fizyolog ve filozofu Emil Du Bois-Reymond çözümü ve yanıtı olmayan Yedi Evrensel Bilmeceyi şöyle sıralar: 1– Madde ve Enerjinin Özü, 2– Hareketin Kaynağı, 3– Duyumların Kaynağı, 4– İstenç Özgürlüğü, 5– Yaşamın Kaynağı, 6– Doğanın Erekselliği, 7– Düşünce ve Dilin Kaynağı. Bu problemler filozofa göre yanıtlanamazdırlar. Bilim alanında J. P. Pavlov şartlı refleksler üzerinde çalışır ve salgı bezlerinin fizyolojisini belirler. Werner son Siemens, elektrikli lokomotif ve elektroçelik üzerinde başarılı çalışmalar ve araştırmalar yapar.

1881 Nietzsche, Ahlakın Soykütüğü Üstüne’de ele aldığı temayı Tan Kızıllığı (Die Morgenröte) kitabında da işler ve Venedik’in Gölgesi alt başlığıyla yayımlar. Kışı ve ilkbaharı Cenova’da geçiren filozof, yazın Sils Maria’da, sonbaharda da yine Cenova’da bulunur. Bu sırada kendi tarih felsefesinin temel düşüncesi olan “öncesiz ve sonrasız dönüş”, “bengi dönüş” görüşünü geliştirir. Yine aynı yılda Ranke, 16 ciltlik Dünya Tarihi’ni yazar. İngiliz tarihçi Thomas Carlyle ile ruhsal roman türünün önde gelen temsilcilerinden olan F. Dostoyevski ölür. Turgenyev yapıtlar vermeyi sürdürür, öykü ve romanlarında üstün gelen sevgi temasını işler. Yine bu tarihlerde Avusturyalı yazar Stefan Zweig ve Kübizmin kurucusu Pablo Picasso dünyaya gelir. Resim alanında Böcklin, M. Liebermann, Marées, Claude Monet birbirinden güzel resimler yapmayı sürdürürler. Müzik alanında ise Bruckner, 7. Senfoni’sini, C. Frank solist-koro ve orkestra için bestelerini verir, Offenbach ise Hoffmann’ın Masalları adlı operasını bitirir. Rus besteci Modest Mussorgski ölür. Bilim alanında ise G. A. Hansen, lepra (cüzam) basilini bulur. Yine bu yıllarda Helmholtz ve Stoney tarafından elektriğin atomsal özelliği üzerinde durulur. Vitaminler üzerinde Lumin araştırmalar yapar. Wilhelm Roux, Organizmada Parçacıkların Savaşımı adlı kitabıyla organizmadaki mekanik gelişmeyi temellendirir. Pasteur kuduz mikrobuna karşı koruyucu aşıyı bulur. Berlin’de elektrikli tren ilk kez hizmete sokulur.
1882 Nietzsche, dini bir illüzyon olarak ele aldığı Şen Bilim (Die Fröhliche Wissenschaft) adlı yapıtının basımını gerçekleştirir. Lou Salomé ile karşılaşır ve ona aşık olur. Kışı Cenova’da ilkbaharı Messina’da, yazı Tautenburg’da Lou Salomé ve kızkardeşi Elisabeth ile birlikte geçiren filozof sonbaharda Leipzig’de bulunur, kasım ayında da Rapollo’da dinlenir. Felsefe dünyasında ise Amerikalı filozof J. Dewey, Materyalizmin Metafizik Kabulleri; Alman filozof Haeckel, Darwin, Goethe ve Lamarck’ın Doğa Görüşü, J. Retzel, insan ve toprağı birlikte ele aldığı Anthropogeographie adlı yapıtlarını yayımlarlar. Amerikalı filozof Ralph Waldo Emerson ölür, yeni Kantçı Alman filozof Nicolai Hartmann ve yine Alman psikolog ve filozof Eduard Spranger dünyaya gelir. Yazın alanında Alphonse Daudet, Tarascon’lu Tartarin’i; Ibsen, Bir Halk Düşmanı adlı oyununu, Turgenyev de Şiirli Öyküler’ini yayımlar. Fransız yazar ve tarih filozofu J. A. Gobineau ile Amerikalı ozan H. W. Longfellow ölürler. Bilinç akımı romanı öncülerinden İrlandalı yazar James Joyce dünyaya gelir. Resim alanında ise Böcklin, V. Gogh, Manet resim yapmayı sürdürürler. Kübizmin kurucularından Fransız ressam Georges Braque doğar. Müzik alanında R. Wagner, Parsifal’i; Rimski Korsakof da Kar Yağışı operasını besteler, Rus besteci Igor Stravinski dünyaya gelir. Berlin Filarmoni Orkestrası bu yılda kurulmuştur. Bilim alanında ise İngiliz doğabilimcisi ve araştırmacı Charles Darwin ölür. Edison ilk elektrik santralini kurar. Helmholtz, kimyasal affinitenin niceliksel yanını belirler, Koch tüberküloz basilini bulur.

1883 Nietzsche, “üstinsan/ übermensch” kavramını işleyip geliştirdiği Böyle Buyurdu Zerdüşt’ün (Also Sprach Zarathustra) ilk bölümünü kış boyunca kaldığı Rapollo’da yazar. Mart ve nisan aylarını Cenova’da, Mayıs ayını Roma’da geçirir. Kitabının ikinci kısmını Sils Maria’da tamamlar. İki kısım da ayrı ayrı 1883 yılında yayımlanır. Bu tarihten itibaren Nietzsche kışları Nice’de, yazları da Sils Maria’da geçirir. Aynı yılda büyük opera bestecisi R. Wagner ölür. Toplu Sanat Kuramı (Gesamtkunstwerk) ile o, sanat anlayışını bize anlatır. Aynı yıl içinde New York’ta Metropolitan Operası açılır. İngiliz macera romancısı Stevenson, Define Adası’nı yayımlar. Zola toplumsal içerikli romanlar yazmayı sürdürür. Ivan Turgenyev ölür. Felsefe alanında August Bebel, Kadın ve Toplumculuk; Dilthey, Tinsel Bilimlere Giriş; Rudolf von Ihering, Hukukta Erek adlı yapıtlarını yayımlarlar. Egzistansiyalist felsefenin öncülerinden Alman Karl Jaspers dünyaya gelir. Engels ile birlikte tarihsel maddeciliği ve bilimsel sosyalizmi kuran Alman toplumcu Karl Marx ölür. Resim alanında Cézanne, V. Gogh, Liebermann, Marées çalışmalarını sürdürürler. Fransız illüstratör Gustave Doré ve empresyonizmin kurucusu Fransız ressam Edouard Manet ölür. Aynı yıl içinde Fransız ressam Maurice Utrillo ve Alman ekspresyonist ressam Erich Heckel dünyaya gelir. Bilim alanında Georg Cantor, matematikte kümeler öğretisini temellendirir ve Grundlagen einer allgemeinen Mannigfaltigkeitslehre adlı yapıtını yayımlar. Pierre Curie, kristal oluşumlarında elektriksel yüklemenin önemini gösterir. Bu buluş daha sonra titreşim kuartzlarının temellerini belirleyecektir. Aynı yıl da Daimler otomobilin patentini alır, de Laval buhar türbününü kurar. Avusturyalı fizikçi Ernst Mach, Gelişimi İçinde Mekanik adlı yapıtını yayımlar. Oswald Schmiedeberg, bilimsel farmakolojiyi kurar ve eczacılığın temellerini atar. Teknoloji alanında ise Maxim ilk kez makineli tüfeği imal eder, Olzewski de hidrojen gazını sıvılaştırır.

1884 Nietzsche, Nice’de, ocak ayında Böyle Buyurdu Zerdüşt’ün üçüncü kısmını yazar ve aynı yılın sonunda yayımlar. Engels’in, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni adlı yapıtı yayımlanır. Arnold Toynbee, 1770’lerden bu yana İngiltere’de endüstri devriminin kurulmuş olduğunu kanıtlamaya çalışır. Yazın alanında Ibsen, sahne oyunları yazmayı sürdürür. Mark Twain, hümoristik çocuk romanlarına örnek olarak Huckleberry Finn’in Serüvenleri’ni yayımlar. Resim alanında ise Van Gogh, Liebermann, Monet, Renoir birbirinden güzel tablolar yapmayı sürdürürler… Müzik alanına gelince Bruckner, 8. Senfoni’sini; J. E. F. Massenet, Manon adlı operasını tamamlar. Çek besteci Bedrich Smetana ölür. Bilim alanında ise bu yıllarda Goodwin ve Eastman fotoğraf filmi üzerinde çalışırlar. CI. M. Hall ve P. T. Heroult, alüminyumun elektrolitik yoluyla elde edilmesni sağlamışlar ve bu başarıları sonucunda da alüminyum tekniğini kurmuşlardır. O. Hertwig, W. Roux, E. Strassburger, Th. Boveri, kromozomlar üzerindeki araştırmalarıyla kromozomların kalıtımın taşıyıcıları olduklarını saptamışlardır. Soyaçekim üzerinde araştırmalar yapan Grogor Mendel ölür. J.J. Meçnikof, kandaki akyuvarların bakterileri yokettiğini savunur ve buna Fagozit kuramı der. Yine bu yıllarda Nicolayev, tetanos; Löffler, difteri ve Koch da kolera virüsünü bulmuşlardır.

1885 Nietzsche, Böyle Buyurdu Zerdüşt’ün dördüncü ve son bölümünü kış ayında Nice Montone’da yazıp bitirir. Bu yapıtın yalnız kopyası basılır ve filozof bunlardan yedi tanesini dostlarına gönderir. Engels, arkadaşı Marks’ın Kapital adlı yapıtının ikinci cildini yayımlar. Bu dönemde Avrupa’nın önde gelen güçlü ülkeleri ile ABD zenci ticaretini yasaklarlar. Almanya’da Goethe Derneği kurulur. Yine aynı yıllarda Gorki öykülerini, Guy de Maupassant erotik roman türünün bir örneği olan Bel Ami adlı yapıtını, Tennyson, Kral Perileri’ni ve Zola da Germinal’i yayımlar. Amerikalı romancı Sinclair Lewis dünyaya gelir. Resim alanında Van Gogh, Feuerbach, Marées gibi ressamlar resimler yaparlar. Müzik alanında ise Bruckner, kilise müziğine örnek olmak üzere Tedeum’u; oğul Johann Strauss, Çingene Baron operetini besteler. Sullivan, İngiliz operet dağarcığına Mikado’yu hediye eder. Bilim ve teknoloji alanında ise Benz ilk kez olmak üzere 3 devirli benzin motorlu arabayı yapar. Bu yıllarda hücre araştırmaları yoğunluk kazanır. W. Flemming, Hücre Özü, Çekirdek ve Çekirdek Parçacığı adlı yapıtını yayımlar. A. Weismann, embriyon plazmasının canlı olduğunu ortaya koyar. New York’ta Brooklyn Asma Köprüsü kurulur.

1886 Nietzsche, İyinin ve Kötünün Ötesinde’yi (Jenseits von Gut und Böse) yayımlar. Tragedyanın Doğuşu ve İnsanca, Pek İnsanca adlı yapıtlarını da yeniden gözden geçirir ve bunları birer yeni önsözle yayımlar. İngiltere’de Goethe Derneği kurulur. Ibsen, R. L. Stevenson, Strindberg ve Tolstoy gibi yazın sanatçıları romanlar ve oyunlar yazmayı sürdürürler. Almanya’daki kültür tartışmaları son bulur. Diyalektik bir teolojiyi kuracak olan İsviçreli Karl Bart dünyaya gelir. Ardında 54 ciltlik bir anıt-yapıt bırakan Alman Tarihçi Leopold von Ranke ölür; onun sayesinde tarih araştırmalarında güçlü ve ciddi bir kaynak eleştirisi anlayışı yerleşmiştir. Yine bu tarihte tarikat kurucusu ve Hindu olan Hintli Ramakrişna ölür. Yaşamı boyunca bütün dinlerin aynı ve haklı olduğunu savunmuştur. W. V. Siemens, iyimser görüşler öne sürdüğü Doğabilimsel Dönem adlı yapıtını yayımlar. Resim alanında Van Gogh, Cézanne, M. Klinger ve Meunier değerli resimler yaparlar. Yazar ve ressam Oskar Kokoschka dünyaya gelir, ünlü Macar besteci Franz Liszt ölür. Fransız besteci Saint-Saens orglu senfonisini tamamlar. Fransa’nın ABD’ye hediye ettiği Özgürlük Anıtı New York Limanı’na dikilir.

1887 Nietzsche, Ahlakın Soykütüğü Üstüne’yi (Zur Genealogie der Moral) yayımlar. Morgenröte’yi yeni bir önsözle, Şen Bilim’i de yeni eklediği beşinci bir kitap ve şiirler ekiyle yayımlar. Alman filozof ve Psikolof Gustav Theodor Fecher ile yine Alman yazar ve filozof Friedrich Theodor Vischer ölür. A. Riehl, Felsefi Eleştiri adlı eserini yayımlar. Yazın alanında İsveçli oyun yazarı Strindberg, Baba oyununu bitirir. Rus heykeltıraş Alexander Archipenko dünyaya gelir. Yine Rusya’da doğup Fransa’da yaşayacak olan ressam Marc Chagal doğar. Resim alanında ayrıca Gauguin, Van Gogh, Marées, Monet, M. Klinger, Liebermann gibi sanatçılar resim yapmayı sürdürürler. Müzik alanında Aleksandr Borodin, Prens Igor operasını; Debussy, İlkbahar Orkestra Süitini, Verdi de Othello operasını bestelerler. Bilim ve teknoloji alanında ise ilk gramofon ve plağın yapıldığını görüyoruz. Daimler, dört devirli benzin motorlu arabanın yapılmasında rol oynar. Matematikçi Richard Dedekind, Sayılar Nedir ve Neye Yarar? adlı yapıtını yayımlar. Avusturyalı teorik fizikçi Erwin Schrödinger dünyaya gelir.

1888 Nietzsche, kışı Nice’de, ilkbaharı Turin’de, yazı Sils Maria’da, sonbaharı yine Turin’de geçirir. Wagner Olayı’nı (Der Fall Wagner) yayımlar. Artık ünlenmeye başlayan filozof üstüne Georg Brandes, Kopenhag Üniversitesi’nde dersler verir. Yine bu yılda yayımlanan yapıtları arasında şunları sayabiliriz: Güçlülük İstenci – Tüm Değerlerin Altüst Edilişi Üzerine (Der Wille zur Macht – Versuch einer Umwertung aller Werte), İsa’ya –Hıristiyanlığı– Karşı (Der Antichrist), Nietzsche Wagner’e Karşı (Nietzsche Contra Wagner). Bu sıralarda Emprio-kritisizmin (deneyci eleştiriciliğin) kurucularından Richard Avenarius, Salt Deneyin Eleştirisi’ni yayımlar. Yine Engels, Ludwig Feuerbach ve Alman Felsefesinin Sonu’nu; Eucken, Tinsel Yaşamın ve İnsanlığın Eyleminin Bilinçli Varlıktaki İşbirliği’ni, H. Wölfflin, Rönesans ve Barok’u yayımlarlar. Sanat alanında ise T. S. Eliot dünyaya gelir; K. Hamsun, G. Hauptmann, Ibsen, Strindberg, Verlaine kendi yazın dallarında ürünler verirler. Müzik alanında ise C. Franck, senfonik şiirler ve senfoniler besteler, Rimski Korsakov, Şehrazad adlı kompozisyonunu tamamlar. Bilim alanına gelince, Hallwachs elektronları ışık aracılığıyla çözülmeye uğratır. Heinrich Hertz, elektromanyetik dalgaları üreterek onların varlığını gösterip kanıtlar. Böylece de Maxwell’in teorik tasarımlarının doğruluğunu ispatlamış olur. Kaşif Nansen, ski ile Güney Grönland’ı doğudan batıya geçer. Batı Avrupa demiryoluyla İstanbul’a bağlanır.

NI­ETZSC­HE
Ya­yıma ha­zır­la­yan­lar: Ke­nan Sa­rı­ali­oğ­lu, Mu­rat Bat­man­ka­ya
Say Ya­yın­la­rı